Αύγουστος 1939 η υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεν
H EΣΣΔ σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος των ανθρώπινων απωλειών στον πόλεμο κατά των Nαζί. O Πάνος Γκαργκάνας αναλύει το ρόλο του Στάλιν και τον χαρακτήρα της πολεμικής μηχανής που οικοδόμησε.
Η επέτειος για τα 90 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία του 1917 προκάλεσε πολλά δημοσιεύματα στον Τύπο, όχι μόνο της Αριστεράς αλλά ευρύτερα. Τα πιο πολλά δεν απέφυγαν τον πειρασμό να αναφερθούν περισσότερο στο σταλινικό καθεστώς που ακολούθησε, παρά στην ίδια την επανάσταση. Οι πρωταγωνιστές του 1917, η εισβολή των εργατών στο προσκήνιο της ιστορίας, η γιγάντια απελευθερωτική έκρηξη της επανάστασης έμεινε λίγο πολύ στο σκοτάδι και η έμφαση δόθηκε στην παλιά γνωστή εξίσωση: ο Λένιν οδήγησε στον Στάλιν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ένθετο της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας στις 4/11 και το άρθρο του Θανάση Γιαλκέτση όπου οι Μπολσεβίκοι θάβονται μετά πολλών επαίνων:
«Ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι πίστευαν ειλικρινά σ’ έναν νέο κόσμο, που τον οραματίζονταν απείρως καλύτερο απο τον παλαιό κόσμο που είχαν γκρεμίσει στη Ρωσία…Ωστόσο, η επαναστατική πρωτοπορία δεν είχε καμία διάθεση να περιμένει ώστε η νέα κοινωνία να γεννηθεί απο την αντιπαράθεση διαφορετικών ιδεών και απο τη συναίνεση που κατακτείται μέσω της δημοκρατίας και τον πλουραλισμό…Ο σκοπός της ριζικής απελευθέρωσης της ανθρωπότητας ήταν γι’ αυτούς τόσο σημαντικός, ώστε μπορούσε να δικαιολογήσει ακόμα και τα πιο βίαια μέσα.
Όσοι δικαιολογούν πλήρως τον Λένιν και τον Τρότσκι, ερμηνεύοντας τον αυταρχικό εκφυλισμό της επανάστασης σαν προϊόν των έκτακτων καταστάσεων και των δυσμενών ιστορικών συνθηκών παραγνωρίζουν ένα θεμελιώδες στοιχείο. Παραγνωρίζουν το γεγονός οτι η ιδεολογία και η στρατηγική των Μπολσεβίκων βασίζονταν σε μια μονολιθική - και επομένως εγγενώς αυταρχική - αντίληψη της επαναστατικής διαδικασίας. Ακριβώς επειδή ούτε στιγμή δεν αμφέβαλλαν - και αντιθέτως μάλιστα ήταν απολύτως βέβαιοι- ότι εκπροσωπούσαν την πολιτική δύναμη που κατέχει την μόνη ορθή θεωρία και τη γνώση των νόμων της ιστορίας, θεωρούσαν αποστολή τους να διατηρήσουν την εξουσία με κάθε τίμημα και ενάντια σε κάθε αντιξοότητα».
Η επανάσταση, λοιπόν, θα ήταν μια υπέροχη «διαδικασία» αρκεί να μην υπήρχαν αυτοί οι αδιάλλακτοι επαναστάτες που με κάποιο περίεργο τρόπο επιβάλλουν το μονοπώλιο της «ορθής θεωρίας» και την οδηγούν στον αυταρχισμό.
Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει αρκετά διασκεδαστική αυτή την άποψη για επαναστάσεις που γίνονται χωρίς επαναστάτες, για επαναστάτες που διεκδικούν την ηγεσία των εξεγερμένων έχοντας σαν πρότυπο τον … Αμλετ και όχι τους Γιακωβίνους, καθώς επίσης για τη βία που γεννιέται μεταφυσικά απο το μυαλό του Λένιν και όχι απο τις βίαιες επεμβάσεις της Λευκής Τρομοκρατίας, των ιμπεριαλιστικών στρατευμάτων και του οικονομικού αποκλεισμού.
Ωστόσο, το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό για να το προσπεράσουμε με ένα γέλιο. Η αντίληψη οτι ο φορέας του αυταρχισμού είναι… οι επαναστάτες έχει πολύ βαθιές ρίζες. Οι αφετηρίες της βρίσκονται στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Η βρετανική άρχουσα τάξη ήταν αυτή που χάρισε στην ανθρωπότητα την καρικατούρα του αιμοσταγούς Γιακωβίνου, σαν εργαλείο για την κατασυκοφάντηση των επαναστάσεων της σύγχρονης εποχής. Απο τότε αυτό το μοτίβο επανέρχεται μονότονα και σημάδεψε σχεδόν όλα τα 90 χρόνια που πέρασαν απο τη Ρώσικη Επανάσταση του 1917.
Aνατροπή
Αυτή η αφόρητη ιδεολογική πίεση λειτουργεί σαν ένα τεράστιο εμπόδιο για όσους θέλουν να μελετήσουν τις πραγματικές αιτίες του σταλινισμού. Η «εύκολη» ερμηνεία, οτι δηλαδή ο εκφυλισμός της επανάστασης στο αντίθετό της, η μετατροπή του ονείρου σε εφιάλτη ενυπήρχε στη σκέψη του Λένιν που κληροδότησε έτοιμους αυταρχικούς μηχανισμούς στον Στάλιν, ξεπηδάει σχεδόν απο κάθε σελίδα της σχετικής αρθρογραφίας. Χρειάζεται επιμονή για να «σκάψει» κανείς κάτω απ’ αυτή την επιφάνεια και να αναδείξει τις ανατροπές μέσα απο τις οποίες η εργατική εξουσία καταστράφηκε και στη θέση της επιβλήθηκε η εξουσία της γραφειοκρατικής άρχουσας τάξης του ρώσικου κρατικού καπιταλισμού στη δεκαετία του ’30.
Δεν θα επαναλάβουμε εδώ την ανάλυση του Τόνι Κλιφ γι’ αυτή την ανατροπή. Ευτυχώς υπάρχει και στα ελληνικά στο κλασσικό βιβλίο του για τον Κρατικό Καπιταλισμό στη Ρωσία. Όταν έγραφε αυτή την ανάλυση πριν 60 χρόνια, έμοιαζε φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Η ΕΣΣΔ μόλις είχε βγει απο τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο στρατόπεδο των νικητών και σχεδόν κανένας μέσα στην Αριστερά δεν αμφισβητούσε το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της. Χρειαζόταν πραγματικό θάρρος και τεράστια εμπιστοσύνη στον επαναστατικό μαρξισμό για να μπορείς το 1948 να λες οτι η επανάσταση στη Ρωσία είχε χαθεί και οτι το καθεστώς που την είχε διαδεχθεί θα έμπαινε σε κρίση- 40 χρόνια πριν απο το 1989.
Μια μικρή αίσθηση των δυσκολιών εκείνης της εποχής μπορούμε να πάρουμε απο το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα ο ρόλος του Στάλιν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο παραμένει αντικείμενο θαυμασμού. Ακόμα και αριστεροί διανοούμενοι που σήμερα αποδέχονται ότι στη δεκαετία του ’30 ανατράπηκε το έργο της Οκτωβριανής Επανάστασης, ταλαντεύονται όταν φτάνουν στα χρόνια του πολέμου. Γράφει, παραδείγματος χάρη, ο Άγγελος Ελεφαντής στα Ενθέματα της Αυγής στις 4/11:
«Το συμπέρασμα αρκετά καθαρό: Το κράτος παρόλο που έχει γεννήτορα την Επανάσταση δεν είναι συνέχεια της Επανάστασης. Και παρά ταύτα κράτος, κόμμα και μάζες συνέπεσαν στην ίδια γιγαντιαία προσπάθεια: στην αντιφασιστική νίκη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για την μετά το Β’Π.Π περίοδο θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το κράτος του σταλινισμού και του «υπαρκτού σοσιαλισμού» είναι κράτος μιας αντεπανάστασης γι’ αυτό και ο αντιλαϊκός, αυταρχικός, συντηρητικός του χαρακτήρας, οι ιμπεριαλιστικές -σοβινιστικές του εκφράσεις, η πολιτική υπερδύναμη, η τρομοκρατία».
Αυτά τα αντιδραστικά χαρακτηριστικά υπήρχαν στο κράτος του Στάλιν και στην περίοδο του πολέμου. Όπως αντιλαμβανόμαστε ότι οι ΗΠΑ του Ρούσβελτ και η Αγγλία του Τσόρτσιλ δεν ήταν «αντιφασιστικές» δυνάμεις επειδή πολέμησαν τη Γερμανία του Χίτλερ, το ίδιο μπορούμε να δούμε για την ΕΣΣΔ του Στάλιν. Αυτή η αλήθεια κρύβεται πίσω απο μια σειρά μύθους.
Ένας πρώτος μύθος είναι ότι ο Στάλιν κέρδισε χρόνο και προετοίμασε την ΕΣΣΔ για τον επερχόμενο πόλεμο, ήδη από την δεκαετία του ’30.
Η αλήθεια είναι ότι η πολιτική του Στάλιν στα χρόνια πριν από τον πόλεμο σημαδεύτηκε από μια σειρά απότομες στροφές που κάθε άλλο παρά προετοίμασαν το διεθνές εργατικό κίνημα να αντιμετωπίσει το φασιστικό πόλεμο.
Αρχικά, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’30, επικράτησε η γραμμή της λεγόμενης Τρίτης Περιόδου που εξίσωνε τους φασίστες με τους «σοσιαλφασίστες» και έπαιξε αρνητικό ρόλο στην δυνατότητα της γερμανικής εργατικής τάξης να ανακόψει την άνοδο των Ναζί στην εξουσία. Η λογική του «Μετά τον Χίτλερ, εμείς» αποδείχθηκε καταστροφική για το Γερμανικό Κ.Κ. Η επεξεργασία αυτής της γραμμής είχε τις βάσεις της στη Μόσχα και στις ανάγκες του Στάλιν να εμφανίζει αριστερό πρόσωπο καθώς ξεκινούσε τα πρώτα βήματα βίαιης εκβιομηχάνισης της Ρωσίας πάνω στις πλάτες των εργατών και των αγροτών.
Ο «αριστερισμός» εκείνης της περιόδου εγκαταλείφθηκε μετά το 1934, αλλά αυτό που τον αντικατέστησε ήταν η στροφή στο άλλο άκρο. Ενώ μέχρι τότε τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα θεωρούνταν σοσιαλφασιστικά, ξαφνικά αναγορεύτηκαν σε αξιόπιστους κυβερνητικούς εταίρους στη Γαλλία και στην Ισπανία σε συμμαχία μαζί με «προοδευτικές» μερίδες της αστικής τάξης. Αυτή η δεξιά στροφή χαράμισε το κίνημα των καταλήψεων στη Γαλλία του ’36 και την αντιφασιστική επανάσταση στην Ισπανία. Τα κινήματα εκείνα, που ήταν η καλύτερη προετοιμασία ενάντια στο φασισμό και τον πόλεμο, θυσιάστηκαν στο βωμό της εξωτερικής πολιτικής του Στάλιν που αναζητούσε συνεργασία με τη Βρετανία και τη Γαλλία.
Όταν οι κυβερνήσεις των δύο αυτών «δημοκρατικών δυνάμεων» διάλεξαν το συμβιβασμό με τον Χίτλερ μέσα από τις Συμφωνίες του Μόναχου, η εξωτερική πολιτική του Στάλιν εξαναγκάστηκε σε άλλη μια απότομη στροφή, τη χειρότερη απ’ όλες. Το Σύμφωνο Μολότοφ - Ρίμπεντροπ, που υπογράφτηκε στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1939 ανάμεσα στους υπουργούς Εξωτερικών της ΕΣΣΔ και της ναζιστικής Γερμανίας, ήταν κεραυνός στο κεφάλι όλων των αριστερών σε όλο τον κόσμο λίγο πριν ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Χειρότερη ιδεολογική προετοιμασία για τα Κ.Κ δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανένας. Όσο για την αποτροπή του πολέμου, μέσα στους 17 μήνες που κράτησε το Σύμφωνο, η ΕΣΣΔ προμήθευσε τη Γερμανία με 865.000 τόνους πετρέλαιο, 648.000 τόνους ξυλεία, 14.000 τόνους χαλκού και 1,5 εκατομμύριο τόνους σιτηρά. Η πολεμική μηχανή των Ναζί ετοιμαζόταν να εισβάλει στην ΕΣΣΔ με υλικά που προμήθευσε το Σύμφωνο του Στάλιν.
Οι λαοί της ΕΣΣΔ πλήρωσαν πολύ ακριβά αυτή την «προετοιμασία» του Στάλιν. Οι πρώτοι μήνες της «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα», της ναζιστικής εισβολής τον Ιούνη του 1941, σημαδεύτηκαν απο τραγικές ήττες και τρομακτικές ανθρώπινες απώλειες. Μέχρι τον Δεκέμβρη του 1941 οι νεκροί του σοβιετικού στρατού είχαν φτάσει τους 2.663.000 και οι αιχμάλωτοι τους 3.350.000. Η αναλογία με τις απώλειες των γερμανικών στρατευμάτων ήταν 20 προς 1!
Αυτό δεν ήταν αποτέλεσμα της «ρώσικης υπανάπτυξης». Ήταν αποτέλεσμα αιφνιδιασμού. Όπως γράφει ο ιστορικός Ρίτσαρντ Οβερι στο βιβλίο του «Ο Πόλεμος της Ρωσίας»:
«Τόσο πολύ επέμενε ο Στάλιν οτι η Γερμανία δεν θα επιτεθόταν εκείνο το καλοκαίρι, ώστε ακόμα και οι στοιχειώδεις προφυλάξεις είχαν παραμεληθεί: Τα μαχητικά αεροπλάνα ήταν τοποθετημένα στη σειρά, χωρίς καμουφλάζ έτοιμα να γίνουν στόχος στα αεροδρόμια. Τουλάχιστον 1200 καταστράφηκαν σε 66 βάσεις μέσα στις πρώτες ώρες της επίθεσης, τα πιο πολλά στο έδαφος. Πολλές μονάδες της πρώτης γραμμής δεν διέθεταν πυρομαχικά. Η ταχύτητα της Γερμανικής επίθεσης αιφνιδίασε τον Σοβιετικό ανεφοδιασμό. 200 απο τα 340 κέντρα ανεφοδιασμού έπεσαν στα χέρια των Γερμανών τον πρώτο μήνα».
Η απροθυμία του Στάλιν να παραδεχθεί οτι το Σύμφωνο με τον Χίτλερ είχε καταρρεύσει έφτασε μέχρι το σημείο να δώσει εντολή να εκτελεστεί ένας γερμανός φαντάρος που λιποτάκτησε στις 21 Ιούνη 1941, την παραμονή της εισβολής, και πέρασε τα σύνορα για να ειδοποιήσει. Ο Στάλιν τον θεώρησε προβοκάτορα!
Όλα αυτά δεν σημαίνουν οτι ο Στάλιν ήταν ηλίθιος ή παρανοϊκός. Σε στιγμές ειλικρίνειας, μακριά απο τις σκοπιμότητες της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας, δυτικοί παράγοντες έχουν μιλήσει με τα καλύτερα λόγια γι’ αυτόν. Ο Αβερελ Χάριμαν, διάσημος αμερικανός διπλωμάτης τον περιέγραψε ως εξής: «Εξαιρετικά ευφυής, με εντυπωσιακή παρακολούθηση και της παραμικρής λεπτομέρειας, μετρημένος... καλύτερα ενημερωμένος από τον Ρούσβελτ, πιο ρεαλιστής από τον Τσόρτσιλ... ο πιο αποτελεσματικός απο τους ηγέτες του πολέμου».
Αν το μέτρο σύγκρισης είναι ένας Βρετανός πρωθυπουργός ή ένας Αμερικανός Πρόεδρος, ο Στάλιν μπορεί άνετα να θεωρηθεί ανώτερος σε ηγετικά προσόντα. Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι τους μύθους της προσωπολατρίας που τον τοποθετούσαν στο βάθρο ενός κομμουνιστή ηγέτη που συσπείρωσε τους εργάτες της Ρωσίας και τους οδήγησε στη νίκη, υπάρχει τεράστια απόσταση. Οι μέθοδοι του Στάλιν δεν ήταν κομμουνιστικές, ήταν αντίστοιχες με τους τρόπους που χρησιμοποιούσαν οι καπιταλιστές σύμμαχοί του στην πολεμική προσπάθεια των χωρών τους. Η πολεμική κινητοποίηση στην ΕΣΣΔ ήταν η επιβεβαίωση ότι αυτό που έχτισε ο Στάλιν ήταν κρατικός καπιταλισμός, όχι σοσιαλισμός.
Στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις ΗΠΑ, ο γιαπωνέζικος πληθυσμός θεωρήθηκε εσωτερικός εχθρός και οδηγήθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πόσο διαφορετική ήταν αυτή η μεταχείριση από την αντιμετώπιση του Στάλιν που εκτόπισε ολόκληρους πληθυσμούς π.χ. τους «Γερμανούς» του Βόλγα, τους Τατάρους της Κριμαίας, τους Τσετσένους στη διάρκεια του πολέμου;
Αν οι εθνικά διαφορετικοί πληθυσμοί θεωρήθηκαν «ύποπτοι», οι ρώσικοι πληθυσμοί κινητοποιήθηκαν με μεθόδους κάθε άλλο παρά προλεταριακές.
Οι Μπολσεβίκοι ποτέ δεν είχαν μια πολιτική βίαιης επιβολής αθεϊστικών αντιλήψεων. Ο Στάλιν ήταν αυτός που ξεκίνησε μια τέτοια εκστρατεία στα τέλη της δεκαετίας του ’20, σε μια προσπάθεια να εμφανίσει μια «πολιτιστική επανάσταση» σαν αριστερή κάλυψη για την πολιτική της βίαιης εκβιομηχάνισης που τότε πρωτοξεκινούσε. Το 1942 ο Στάλιν πέρασε στο άλλο άκρο: αποκατέστησε τη Ρώσικη Ορθόδοξη Εκκλησία και ο Πατριάρχης Σέργιος καλούσε το «ποίμνιο» του να συμμετέχει στον «μεγάλο πατριωτικό πόλεμο».
Το καθεστώς, βέβαια, δεν περιορίστηκε σε χριστιανικές προτροπές. Δεν είχε καμία εμπιστοσύνη οτι οι εργάτες θα ανταποκρίνονταν γι’ αυτό το λόγο στην τεράστια οικονομική προσπάθεια που απαιτούσε ο πόλεμος. Η καταστολή στα εργοστάσια είχε ξεκινήσει απο τα πρώτα βήματα του σταλινισμού.
Το 1929 αποκαταστάθηκε το «διευθυντικό δικαίωμα» της απόλυσης χωρίς συνεννόηση με την εργοστασιακή επιτροπή. Το 1930 καταργήθηκε το επίδομα ανεργίας. Το 1932 η αδικαιολόγητη απουσία απο την εργασία για μια μέρα αναγορεύτηκε σε παράπτωμα που τιμωρείται με απόλυση και την ίδια χρονιά καθιερώθηκε το εσωτερικό διαβατήριο. Το 1939 καθιερώθηκε οτι όποιος αργούσε 20 λεπτά θεωριόταν σε «καθυστέρηση». Το 1940 καθιερώθηκε οτι η «καθυστέρηση» τιμωρείται με επιβολή «διορθωτικής» εργασίας και μείωση μισθού 25%. Υπολογίζεται οτι ανάμεσα στο 1940 και το 1952 περίπου 10,9 εκατομμύρια εργάτες τιμωρήθηκαν με «διορθωτική» εργασία (στοιχεία απο το βιβλίο του Mike Haynes «Russia, Class and Power 1917-2000».
Με τέτοιους «σοσιαλιστικούς» τρόπους συντελέστηκε το οικονομικό θαύμα που οδήγησε την ΕΣΣΔ να ξεπεράσει τη Γερμανία σε παραγωγή τανκς και αεροπλάνων. Το 1943 η σοβιετική βιομηχανία παρήγαγε 24.000 τανκς έναντι 17.000 της Γερμανίας (στοιχεία απο το βιβλίο του R.Overy).
Στην ιστοριογραφία στη Δύση, η πιο συνηθισμένη ερμηνεία για την ήττα των Ναζί στο Ανατολικό Μέτωπο, είναι η εξάντληση τους στις αχανείς εκτάσεις της Ρωσίας. Μοιάζει σαν λογική εξήγηση, αφού όλοι οι εισβολείς πάντοτε είχαν την ίδια τύχη. Λες και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν το ίδιο με τους πολέμους την εποχή του Ναπολέοντα και του Κουτούζοφ.
Στο άλλο άκρο στέκονται οι ερμηνείες της Αριστεράς που αποδίδουν τις νίκες της ΕΣΣΔ στον ηρωισμό των λαών της. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι οι πληθυσμοί που βρέθηκαν κάτω απο την Ναζιστική κατοχή πάλεψαν ηρωικά και μαρτύρησαν περισσότερο απο όλους τους άλλους κατεχόμενους λαούς της Ευρώπης. Αυτό το αποδεικνύουν πέρα απο κάθε αμφισβήτηση τα εκατομμύρια των νεκρών του άμαχου πληθυσμού. Δίπλα στους 8.668.400 νεκρούς του σοβιετικού στρατού προστέθηκαν 17 έως 24 εκατομμύρια νεκροί απο τις θηριωδίες των Ναζί.
Όμως τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής δεν ηττήθηκαν ούτε «απο το κρύο και τη λάσπη της Ρωσικής στέπας» ούτε από τις δυνάμεις της αντίστασης στην κατεχόμενη Λευκορωσία, Ουκρανία, Βαλτικές χώρες κτλ. Ηττήθηκαν απο τον στρατό του Στάλιν στον πιο βιομηχανικό πόλεμο της ιστορίας.
Αν κοιτάξει κανένας συγκεκριμένα τις μάχες που έκριναν την έκβαση του πολέμου, τότε μπορεί να δει αυτή την αλήθεια χειροπιαστά. Ο πιο πολύς κόσμος έχει ακούσει για την μάχη του Στάλινγκραντ, αλλά η κρίσιμη μάχη που άλλαξε την πορεία του πολέμου και έδειξε για πρώτη φορά την ανωτερότητα της σοβιετικής πολεμικής μηχανής, ήταν η μάχη του Κούρσκ.
Εκεί, τον Ιούλη του 1943, οι στρατηγοί Ζούκοφ, Ροκοσόβσκι και Κόνεφ, επικεφαλείς 1.336.000 αντρών με 3.444 τανκς, 2.900 αεροπλάνα και 19.000 πυροβόλα, τσάκισαν τη ναζιστική στρατιά που με 900.000 άντρες, 2.700 τανκς, 2000 αεροπλάνα και 10.000 πυροβόλα, απειλούσε να σπάσει τη σοβιετική γραμμή άμυνας και να προχωρήσει προς τη Μόσχα. Ήταν η μεγαλύτερη μάχη της ιστορίας. Στις 12 Ιούλη 1943 σε ένα πεδίο περίπου 4Χ4 χιλιόμετρα αναμετρήθηκαν πάνω από χίλια τανκς, 850 σοβιετικά με 650 γερμανικά.
Έμοιαζε με σύγκρουση σιδερόφρακτων λεγεώνων, σώμα με σώμα - μόνο που δεν υπήρχαν δόρατα και σπαθιά αλλά μηχανές με μεγαλύτερη ή μικρότερη θωράκιση και πυροβόλα με μεγαλύτερη ή μικρότερη διατρητικότητα. Η μεγαλύτερη ευελιξία των ρωσικών Τ-34 κέρδισε το πλεονέκτημα. Η ναζιστική στρατιά αναγκάστηκε σε υποχώρηση. Στις 28 Αυγούστου η σοβιετική αντεπίθεση είχε ανακαταλάβει το Χάρκοβο. Ήταν η αρχή της αντιστροφής που θα έφερνε τον σοβιετικό στρατό νικητή στο Βερολίνο το Μάη του 1945.
Πώς χτίστηκε η βαριά πολεμική βιομηχανία που έδωσε αυτή τη νίκη στον Στάλιν; Ακόμα και ερευνητές που παραδέχονται σήμερα πια ότι τα πεντάχρονα πλάνα της δεκαετίας του ’30 ήταν μια ταχύρυθμη συσσώρευση πάνω στις πλάτες των εργατών και των αγροτών, ταλαντεύονται όταν φτάνουν στην περίοδο του πολέμου. Στέκονται με θαυμασμό στην μεταφορά ολόκληρων εργοστασίων προς τα ανατολικά στην αρχή του πολέμου, καθώς ο Στάλιν υποχωρούσε αιφνιδιασμένος απο τη ναζιστική επίθεση.
Ήταν μια γιγάντια επιχείρηση, αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα που τάχα αποδεικνύει το «σοσιαλιστικό χαρακτήρα» της σοβιετικής οικονομίας εκείνη την εποχή. Σε όλες τις εμπόλεμες χώρες υπήρξε τεράστιας κλίμακας κρατικός παρεμβατισμός για την μεταφορά πόρων προς την πολεμική βιομηχανία.
Όσο για την εμπιστοσύνη που είχε το καθεστώς στους εργάτες και τους αγρότες που σήκωσαν το βάρος εκείνης της προσπάθειας, η δράση της NKVD είναι ο καλύτερος μάρτυρας που διαψεύδει τους ισχυρισμούς περί «σοσιαλισμού». Μέσα στην διάρκεια του πολέμου 2,4 εκατομμύρια άνθρωποι οδηγήθηκαν σε Γκούλαγκ, 1,9 εκατομμύρια αφέθηκαν ελεύθεροι, 621.000 πέθαναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είναι βέβαιο οτι όλοι αυτοί δεν ήταν ούτε «κατάσκοποι» ούτε «σαμποτέρ». Οι πιο πολλοί ήταν αγρότες που δεν είχαν καταφέρει να ανταποκριθούν στις νόρμες ή εργάτες που εμφάνισαν κρούσματα απειθαρχίας. Λίγοι ήταν πολιτικοί αντιφρονούντες. Το 1942 η NKVD πήρε εντολή να εκτελέσει όσους κρατούμενους θεωρήθηκαν ύποπτοι ως Τροτσκιστές.
Αυτός ο τεράστιος κατασταλτικός μηχανισμός χρησιμοποιήθηκε για να επιβάλει την πειθαρχία και στο στρατό. Ο στρατός του Στάλιν δεν ήταν ο Κόκκινος Στρατός του Τρότσκι. Οι επαναστατικοί θεσμοί του 1919-20 είχαν καταργηθεί και είχε επανέλθει η παραδοσιακή αυστηρή ιεραρχία των αξιωματικών. Ακόμα και σε «λεπτομέρειες» (στολή, διακριτικά, χαιρετισμός κτλ) είχε ολοκληρωθεί η αντεπανάσταση στην δεκαετία του ’30 (διαβάστε σχετικά στο βιβλίο του Κλιφ «Κρατικός Καπιταλισμός στη Ρωσία» το κεφάλαιο «Κράτος και Κόμμα στην Σταλινική Ρωσία» την ενότητα «Ο ρώσικος στρατός»).
Αυτό το Σώμα των Αξιωματικών που είχε αποκτήσει ξεχωριστά προνόμια και ισχύ, ήταν κολώνα της κυρίαρχης τάξης του κρατικού καπιταλισμού, αλλά δεν ήταν ο κυρίαρχος κλάδος της νομενκλατούρας. Ο Στάλιν φρόντισε με κύματα εκκαθαρίσεων να επιβάλει την πρωτοκαθεδρία της κομματικής γραφειοκρατίας. Η τρομοκρατία της ΝΚVD ξεκινούσε απο το επίπεδο των στρατηγών και απλωνόταν σε όλες τις βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας.
Τον Ιούνη του 1937 ο θρυλικός Τουχατσέφσκι κατηγορήθηκε οτι ετοίμαζε πραξικόπημα σε συνεργασία με τους Γερμανούς! Εκτελέστηκε μαζί με άλλους επτά αξιωματικούς αφού «ομολόγησαν» ύστερα απο σκληρά βασανιστήρια. Ήταν η αρχή ενός κύματος συλλήψεων που απλώθηκε και επέβαλε τον τρόμο. Ένας απο τους στρατοδίκες που καταδίκασαν τον Τουχατσέφσκι, ο στρατάρχης Μπλιούκχερ οδηγήθηκε κι αυτός στις φυλακές, όπου δολοφονήθηκε γιατί αρνιόταν να «ομολογήσει» παρά τα θηριώδη βασανιστήρια. Σκοτώθηκε στις 9 Νοέμβρη 1938 σε συμπλοκή με τον βασανιστή του! Συνολικά, έγιναν 9.500 συλλήψεις αξιωματικών απο την NKVD το 1937-38.
Ένας τέτοιος στρατός είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί «σοσιαλιστικός» ή έστω λαϊκός -απελευθερωτικός. Στις χώρες έξω απο την ΕΣΣΔ όπου μπήκαν τα στρατεύματα του Στάλιν με τις νίκες τους στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κάθε άλλο παρά απελευθερωτικά λειτούργησαν. Πολωνοί, Τσέχοι, Ούγγροι βρέθηκαν σε καθεστώτα που δεν είχαν καμία σχέση με τις ελπίδες και τις προσδοκίες της αντιφασιστικής αντίστασης. Στην ίδια την Γερμανία, όπου ο πληθυσμός είχε ζήσει 12 χρόνια ναζιστικής δικτατορίας, η είσοδος του σοβιετικού στρατού στο Βερολίνο δεν είχε καμία διαφορά απο τη συμπεριφορά των Βρετανικών ή Αμερικάνικων στρατευμάτων.
Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσεν υπηρετούσε σαν αξιωματικός του Σοβιετικού Πυροβολικού το 1945 στην Ανατολική Πρωσία και περιγράφει την αντιμετώπιση των συναδέλφων του:
«Ολοι μας ξέραμε πολύ καλά οτι αν οι νέες κοπέλες ήταν Γερμανίδες μπορούσαν να βιαστούν και να εκτελεστούν....Αν ήταν Πολωνέζες ή εκτοπισμένες Ρωσίδες, τότε μπορούσαν να κυνηγηθούν γυμνές και να φάνε ξυλιές στα μαλακά».
Όταν ο Γιουγκοσλάβος υπαρχηγός του Τίτο, ο Μίλοβαν Τζίλας, μίλησε στον Στάλιν για τους βιασμούς απο τα σοβιετικά στρατεύματα πήρε την απάντηση οτι:
«Είναι τόσο τρομερό να γλεντήσει ένας άντρας με μια γυναίκα ύστερα απο τόσες κακουχίες;».
Ο Στάλιν ήταν ο ηγέτης της αντεπανάστασης που γιγάντωσε τον κρατικό καπιταλισμό πάνω στα ερείπια της εργατικής εξουσίας του Οκτώβρη 1917. Ήταν ο πρωταγωνιστής αυτής της αντεπανάστασης στην ίδια την Ρωσία, στις χώρες της ΕΣΣΔ και στις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας. Τα πολεμικά παράσημα του δεν μπορούν να κρύψουν τίποτα απ’ όλα αυτά.