Αντιφασιστική διαδήλωση στη Λειψία, Γερμανία
Η απαντηση στην ισλαμοφοβία έχει γίνει επιτακτική ανάγκη υποστηρίζει ο Λέανδρος Μπόλαρης.
Η επίθεση στο περιοδικό Charlie Hebdo και η δολοφονία των δημοσιογράφων του στις 7 Γενάρη έγινε η αφορμή για να ξετυλιχτεί με ακόμα μεγαλύτερη ένταση η εκστρατεία της ισλαμοφοβίας που έχουν εξαπολύσει οι άρχουσες τάξεις. Είναι μια εκστρατεία συστηματική, επίμονη και βρόμικη.
Στις 11 Γενάρη, 56 αρχηγοί κρατών ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Γάλλου προέδρου Ολάντ να συμμετέχουν στη πορεία που έγινε στη μνήμη των θυμάτων: και μόνο το γεγονός ότι δίπλα του βρέθηκε ο Νιετανιάχου, με το αίμα της Γάζας ακόμα φρέσκο στα χέρια του, δείχνει το μέγεθος του θράσους και της υποκρισίας. Το σκίτσο του Ιωάννου στο Έθνος je suis charlatan (Είμαστε όλοι τσαρλατάνοι) αποτυπώνει πολύ πετυχημένα τι σκέφτηκε πολύς κόσμος βλέποντας όλον αυτόν τον θίασο δολοφόνων και υποκριτών.
Ένα μήνα μετά την επίθεση στο Παρίσι τα διεθνή ΜΜΕ γέμισαν με νέες ιστορίες πανικού για την επίθεση ενός ενόπλου σε εκδήλωση για την «ελευθερία του λόγου και τον ισλαμισμό» στην Κοπεγχάγη. Στόχος μάλλον ήταν ο σκιτσογράφος Λαρς Βιλκς. Το 2005 η δεξιά εφημερίδα Jyllands-Posten, είχε δημοσιεύσει τα σκίτσα του που απεικόνιζαν με τον πιο προσβλητικό τρόπο τον Μωάμεθ.
Τότε ένα κύμα οργισμένων διαδηλώσεων είχε σαρώσει τις μουσουλμανικές χώρες για μήνες. Ο Μπους, αυτός ο υπερασπιστής της «ελευθερίας του λόγου», είχε σπεύσει να εκφράσει την συμπαράστασή του στην δανέζικη κυβέρνηση. Το Charlie Hebdo είχε σπεύσει να αναδημοσιεύσει τα σκίτσα. Δέκα χρόνια μετά, ο Γάλλος πρεσβευτής συμμετείχε στην εν λόγω εκδήλωση στην Κοπεγχάγη, την ίδια στιγμή που η γαλλική αστυνομία συλλαμβάνει 16χρονους για «υπεράσπιση της τρομοκρατίας» (ειρωνικά σχόλια στο ίντερνετ για το Charlie Hebdo,1).
Οι ιμπεριαλιστές που έχουν αιματοκυλήσει τη Μέση Ανατολή τη δεκαετία που πέρασε, έχουν ξεκινήσει ένα νέο πόλεμο για να επανακτήσουν τον έλεγχο της περιοχής. Είναι η απάντησή τους στην τρομάρα που τους έδωσαν οι Αραβικές Επαναστάσεις τα προηγούμενα χρόνια. Προσπαθούν να καλυφθούν κάτω από τις σημαίες της ελευθερίας του λόγου και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά στην πραγματικότητα αυτό που παράγουν είναι το δηλητήριο της σύγχρονης μορφής του ρατσισμού, της ισλαμοφοβίας.
Ιμπεριαλισμός και ισλαμοφοβία: από τον Μπους στον Ομπάμα
Από τη δεκαετία του ’80 κιόλας, οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή γίνονταν με το μανδύα της καταπολέμησης του «ισλαμιστικού κινδύνου». Στον απόηχο της επανάστασης στο Ιράν που ανέτρεψε τον Σάχη το 1979 η εικόνα που ζωγράφιζαν τα ΜΜΕ ήταν των «τρελών μουλάδων» που απειλούν το δυτικό πολιτισμό.
Έντεκα χρόνια πριν την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους το 2001, ο Μπέρναρντ Λιούις, ένας από τους διάσημους –και πιο μακρόβιους- «πολιτικούς διανοούμενους» του δυτικού ιμπεριαλισμού, έγραφε ένα δοκίμιο με τίτλο «Η πηγή της μουσουλμανικής οργής». Ούτε ο ιμπεριαλισμός ούτε η αποικιοκρατία, είναι ικανοποιητικές εξηγήσεις της, έγραφε. Το πρόβλημα είναι στο ίδιο το Ισλάμ το οποίο «ποτέ, ούτε στη θεωρία ούτε στην πράξη, δεν ήταν έτοιμο να δώσει πλήρη ισότητα σε όσους είχαν διαφορετικές πεποιθήσεις και διαφορετικές λατρευτικές συνήθειες». Η «Δύση» πέρασε στην κοσμικότητα και στην ανεκτικότητα από τον 17ο και 18ο αιώνα, το Ισλάμ όχι.2 Ένας άλλος, ο Σάμιουελ Χάντιγκτον έγραψε το 1996 τη «Σύγκρουση των Πολιτισμών» όπου τη θέση του «κακού» μιας και είχε καταρρεύσει το ανατολικό μπλοκ την έπαιρνε το Ισλάμ.
Η κυβέρνηση του Μπους υιού έφερε σε νέα ύψη αυτού του τύπου την ισλαμοφοβία. Η «σύγκρουση των πολιτισμών» έγινε η ιδεολογική βάση για τη διεξαγωγή των πολέμων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, και γενικότερα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας».
Προϊόν αυτού του πολέμου ήταν και η στοχοποίηση των μουσουλμανικών κοινοτήτων. Αρκεί να θυμηθούμε την υπόθεση της απαγωγής των Πακιστανών από τα Γιάννενα το καλοκαίρι του 2005, από τη βρετανική MI6 σε συνεργασία με την ΕΥΠ και την εκδικητική δίωξη του Τζιαβέντ Ασλάμ που την ακολούθησε.3 Οι διαδηλώσεις για τα «σκίτσα του Μωάμεθ» ξέσπασαν την ίδια περίοδο. Ο μουσουλμάνοι μετανάστες που διαδήλωναν στα τζαμιά τους στην Αθήνα, βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή των κινητοποιήσεων ενάντια στον ρατσισμό το επόμενο διάστημα, και ενάντια στον πόλεμο του Ισραήλ στην Γάζα.
Η εκλογή του Ομπάμα στην προεδρία των ΗΠΑ το 2009, έφερε αλλαγές στο επίπεδο της ιδεολογικής κάλυψης των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων. Τον Ιούνη του 2009 πήγε στο Κάιρο και έβγαλε ένα λόγο στον οποίο ζητούσε «Ένα νέο ξεκίνημα»4 στις σχέσεις των ΗΠΑ με τον «μουσουλμανικό κόσμο». Πλέον η «σύγκρουση των πολιτισμών» είχε μπει επισήμως στο ντουλάπι· εχθρός δεν είναι οι «μουσουλμάνοι» αλλά οι «κακοί μουσουλμάνοι» -οι «τρομοκράτες» και οι «τζιχαντιστές».
Όμως, στην πραγματικότητα ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» συνέχιζε να δίνει κάλυψη στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, από τα σύνορα του Πακιστάν με το Αφγανιστάν, μέχρι τη Μ. Ανατολή και την Αφρική. Για εκατομμύρια ανθρώπους που βίωναν και βιώνουν τις συνέπειες αυτών των πολέμων, οι βόμβες του Ομπάμα δεν είχαν και μεγάλη διαφορά από τις βόμβες του Μπους.
Η διάκριση ανάμεσα στους «καλούς» μουσουλμάνους και τους «κακούς» ή τον «μουσουλμανικό εξτρεμισμό», που έκανε και συνεχίζει να κάνει η προεδρία Ομπάμα, από μια άποψη αντανακλούσε τις πιέσεις που έβαζε η κρίση της αμερικάνικης ηγεμονίας μετά την αποτυχία των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ήταν μια πραγματιστική προσαρμογή στην ανάγκη να αποκατασταθούν γέφυρες και να χτιστούν συμμαχίες που είχε διαταράξει η «νεοσυντηρητική» προεδρία Μπους. Όμως, δεν αποτελεί ρήξη με την ισλαμοφοβία.
Καταρχήν, γιατί και ο Μπους, κατάφευγε συχνά στα ίδια ρητορικά τεχνάσματα. Έλεγε πχ το 2005 σε μια ομιλία του ότι οι οργανώσεις και ομάδες που «κάποιοι ονομάζουν ριζοσπαστικό Ισλάμ, κάποιοι ισλαμοφασισμό» στην πραγματικότητα «διαστρεβλώνουν τη θρησκεία του Ισλάμ».5
Όπως έχει επισημάνει ο Stephen Seehi: «Τα φιλελεύθερα ακροατήρια μπορούν να καταπιούν τις πιο προσβλητικές και σκανδαλώδεις ισλαμοφοβικές αναπαραστάσεις αν αυτές παρουσιάζονται σε ένα πλαίσιο διαφοροποίησης ανάμεσα στους ‘καλούς’ και τους ‘κακούς’ μουσουλμάνους. Από αυτή την άποψη, προκλητικές δηλώσεις… πρόσφεραν στον Μπους, στον Τσένι και στην Ράης το λεκτικό χώρο να πάρουν την πιο ‘λογική’ και ανεκτική θέση απέναντι στους ‘μουσουλμάνους φίλους μας’».
Ο Ομπάμα συνέχισε στο ίδιο μοτίβο με τη διαφορά ότι: «η γλώσσα του μεταμορφώνει τους Αμερικάνους από εκπολιτιστικούς ιεραποστόλους και μισθοφόρους του Μπους σε ακούσιους και αλτρουιστές υπερασπιστές». Εντωμεταξύ: «Συνεχίζει να απομονώνει μουσουλμάνους σε ειδικές πτέρυγες φυλακών που ονομάζονται Communication Management Units, στερώντας τους ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα που απολαμβάνουν άλλοι κρατούμενοι… Στα αεροδρόμια και στα σύνορα Μουσουλμάνοι. Άραβες και γενικά ‘σκουρόχρωμοι’, συνεχίζουν να φακελώνονται, να κρατούνται και να παρενοχλούνται».6
Γαλλικός ιμπεριαλισμός: παρελθόν και «επιστροφή»
Το 2003, όταν ο Μπους και η «συμμαχία των προθύμων» ξεκινούσε την εισβολή στο Ιράκ, η Γαλλία δεν συμμετείχε, καλλιεργώντας την εικόνα της «ειρηνικής» ΕΕ. Αυτή την στιγμή είναι ο νο2 σύμμαχος του Ομπάμα στο νέο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας».
Κι η εμπλοκή της μεγαλώνει συνεχώς: στις 12 Γενάρη, το γαλλικό κοινοβούλιο ψήφισε σχεδόν ομόφωνα (μόνο μια ψήφος κατά) την αποστολή περισσότερων στρατευμάτων στο Ιράκ. Το πυρηνοκίνητο αεροπλανοφόρο Σαρλ Ντε Γκολ, η ναυαρχίδα του γαλλικού στόλου, απέπλευσε για να συνδράμει τις επιχειρήσεις.
Από το Ιράκ μέχρι τη Σαχάρα ο γαλλικός ιμπεριαλισμός διεκδικεί τη συμμετοχή του στις επεμβάσεις για την «σταθεροποίηση» της περιοχής. Ταυτόχρονα, διεκδικεί τα δικά του συμφέροντα πχ στους οικονομικούς και «γεωστρατηγικούς» ανταγωνισμούς στην Αφρική.
Και πάλι, αυτή η επέμβαση γίνεται στο όνομα της καταπολέμησης των «τζιχαντιστών». Το 2013 χιλιάδες Γάλλοι στρατιώτες έφτασαν στο Μαλί για αυτό τον σκοπό.7 Δυο χρόνια μετά, η γαλλική στρατιωτική παρουσία στην ευρύτερη περιοχή εξαπλώνεται. Όπως σημειώνει ο Pape Samba Kane, δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής από τη Σενεγάλη:
«Η ‘απειλή της τρομοκρατίας’ είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Γαλλία να απλώσει ξανά τα χέρια της στη Δυτική Αφρική, στρατιωτικά, πολιτικά ακόμα και οικονομικά. Φυσικά οι ΗΠΑ είναι με τους Γάλλους, μέχρι που τους πρόσφερε και μια φιλική επιχείρηση με μη-επανδρωμένα αεροσκάφη από την πρωτεύουσα του Νίγηρα… Με την Γαλλία να επεκτείνει τον στρατιωτικό έλεγχό της στην περιοχή, υπάρχουν κάποιοι που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι ο αποικιακός ‘αφέντης’ έχει επιστρέψει».8
Οι αντι-μουσουλμανικές προκαταλήψεις ήταν πάντοτε κομμάτι της ρατσιστικής ιδεολογίας των ιμπεριαλιστών. Ο γαλλικός ιμπεριαλισμός έντυνε από πολύ παλιά αυτές τις προκαταλήψεις και την πολιτική διακρίσεων που τη συνόδευε με ένα μανδύα κοσμικότητας και προόδου. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε τον πόλεμό του στην Αλγερία ανάμεσα στο 1954 και το 1962.
Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Αλγερίας (FLN) δεν ήταν μόνο «κρυπτο-κομμουνιστικό» αλλά και «ισλαμιστικό εξτρεμιστικό». Απέναντι σ’ αυτή την απειλή η Γαλλία ήταν αυτή που εκσυγχρόνιζε την Αλγερία και την απελευθέρωνε από τα δεσμά της φεουδαρχικής καθυστέρησης και του θρησκευτικού σκοταδισμού. Το «Σχέδιο της Κωνσταντίνης» το 1958 προέβλεπε σαρωτικές επενδύσεις αλλά και μέτρα για την «απελευθέρωση» των αλγερινών γυναικών. Την ίδια χρονιά το ντοκιμαντέρ The Falling Veil (Το Βέλο Πέφτει) άρχισε να προβάλλεται στα αμερικάνικα σινεμά –ήταν μια παραγωγή της γαλλικής κυβέρνησης.
«Θρέψε το νου και η μαντήλα θα πέσει» δήλωνε το 1958 η σύζυγος του στρατηγού Μασού, -του επικεφαλής των αλεξιπτωτιστών που «ξεκαθάριζαν» το Αλγέρι από τους «τρομοκράτες» με βασανιστήρια, μπλόκα, και συνοπτικές εκτελέσεις. Στις 16 Μάη του 1958 οι «γαλλίδες κυρίες» με επικεφαλής τη Μασού οργάνωσαν και μια απελευθερωτική τελετή στο Αλγέρι: βοήθησαν τελετουργικά, τις «Αλγερινές αδελφές» τους να βγάλουν την παραδοσιακή μαντήλα.9
Η υπεράσπιση των «κοσμικών αξιών» απέναντι στον αραβικό και μουσουλμανικό «φανατισμό» ήταν η συγκολλητική ιδεολογική ουσία των πιο διαφορετικών κατά τ’ άλλα οπαδών της «Γαλλικής Αλγερίας». Το 1960 στην «Επιτροπή της Βενσέν» δίπλα σε σοσιαλιστές πρώην υπουργούς συμμετείχαν τα ανερχόμενα αστέρια της γαλλικής ακροδεξιάς, ανάμεσά τους και ένας νεαρός βουλευτής με θητεία στην Αλγερία ονόματι Ζαν Μαρί Λεπέν.10
Το δηλητηριώδες μείγμα ισλαμοφοβικού ρατσισμού με τις υποτιθέμενες αξίες της Γαλλικής Δημοκρατίας δεν ήταν προϊόν κάποιων περιθωριακών στοιχείων. Το 1959, ο πρόεδρος πλέον Ντε Γκολ, δήλωνε σε μια συνέντευξή του:
«Είμαστε πάνω απ’ όλα ένας ευρωπαϊκός λαός με ελληνορωμαϊκή κουλτούρα και χριστιανική θρησκεία… Έχετε δει τους μουσουλμάνους με τα τουρμπάνια και τις κελεμπίες τους; Πιστεύετε ότι η γαλλική κοινωνία μπορεί να απορροφήσει 10 εκατομμύρια Άραβες που μεθαύριο θα γίνουν 20 και 40;… Τότε το χωριό μου δεν θα ονομάζεται Colombey les Deux Églises αλλά Colombey les Deux Mosquées»11
(Κολομπέ Δυο Εκκλησιές-Κολομπέ Δυο Τζαμιά).
Το σημερινό πολιτικό προσωπικό της γαλλικής άρχουσας τάξης σε όλες τις εκδοχές του αναπαράγει, σχεδόν αυτολεξεί πολλές φορές, το ρατσιστικό ισλαμοφοβικό λόγο του «εθνάρχη» Ντε Γκολ.
Θρησκεία και Ισλαμισμός
Για ένα μεγάλο τμήμα της Αριστεράς, όταν η συζήτηση έρχεται στη Μέση Ανατολή ή επιθέσεις όπως στο Charlie Hebdo ο ιμπεριαλισμός και τα εγκλήματά του υποβαθμίζονται ή εξαφανίζονται μπροστά στην αντιδραστική απειλή του «ισλαμισμού» γενικά ή του Ισλαμικού Κράτους (πρώην ISIS). Αυτές οι τοποθετήσεις έχουν μια σειρά προβλήματα.
Το πρώτο είναι η απουσία αίσθησης των αναλογιών. Ο Μπους παλιότερα ή ο Ομπάμα σήμερα διαχειρίζονται την ισχυρότερη πολεμική μηχανή του πλανήτη. Το ίδιο ισχύει για τον γαλλικό ιμπεριαλισμό. Ακόμα και το κράτος του χρεοκοπημένου ελληνικού καπιταλισμού διαθέτει καταστροφική ισχύ πολλές φορές μεγαλύτερη από εκείνη της πιο δολοφονικής ομάδας τζιχαντιστών.
Αυτή η υπενθύμιση έχει σημασία, γιατί και στο πρόσφατο παρελθόν κομμάτια της Αριστεράς που δεν την έπαιρναν υπόψη στάθηκαν αμήχανα ή υποχώρησαν απέναντι στις ιδεολογικές εκστρατείες που συνόδευαν ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και πολέμους. Το 2002, η εισβολή και κατοχή του Αφγανιστάν ενδύθηκε το μανδύα της απελευθέρωσης, ιδιαίτερα των γυναικών, από το «μεσαιωνικό τρόμο» των Ταλιμπάν. Χρειάστηκε να δοθεί μια έντονη πολιτική μάχη τότε στο αντιπολεμικό κίνημα της Ευρώπης και της Αμερικής για να πάρει θέση «όχι στον πόλεμο χωρίς ναι μεν, αλλά…».
Όμως, το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Είναι η αντίληψη που αντιμετωπίζει τις θρησκείες σαν αυθύπαρκτες δυνάμεις. Δηλαδή έξω από την υλική πραγματικότητα της κάθε κοινωνίας, τις σχέσεις των τάξεων που την αποτελούν και τη συγκυρία στην οποία διαμορφώνονται πολιτικά κινήματα που τη χρησιμοποιούν ως σημαία τους.
Όπως έγραφε ο Κρις Χάρμαν:
«Οι θρησκευτικοί θεσμοί, και μαζί τους τα στρώματα των κληρικών και των κατηχητών της διδασκαλίας τους, αναπτύσσονται σε συγκεκριμένες κοινωνίες και αλληλεπιδρούν με αυτές. Καθώς οι κοινωνίες αλλάζουν, είναι αναγκασμένοι να αλλάξουν κι αυτοί τη βάση της επιρροής τους για να διατηρηθούν. Έτσι για παράδειγμα, ένας από τους ισχυρότερους θρησκευτικούς θεσμούς, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, έχει τις ρίζες της στην ύστερη αρχαιότητα και επέζησε προσαρμοζόμενη για χίλια στη φεουδαρχία και ύστερα, με πολύ κόπο, στην καπιταλιστική κοινωνία που αντικατέστησε τη φεουδαρχία, αλλάζοντας στην πορεία ένα μεγάλο του περιεχομένου των δοξασιών της. Οι άνθρωποι είχαν πάντα την ικανότητα να δίνουν διαφορετικό περιεχόμενο στις θρησκευτικές τους ιδέες, ανάλογα με την υλική τους κατάσταση, τις σχέσεις τους με άλλους ανθρώπους και τις συγκρούσεις στις οποίες συμμετείχαν».
Ο ισλαμισμός –ένα πολιτικό κίνημα- δεν είναι ενσάρκωση κάποιων θρησκευτικών δοξασιών που υπάρχουν έξω από τον τόπο και το χρόνο. Όπως έχει επισημάνει ο Κρις Χάρμαν: «Ο ισλαμισμός αναπτύχθηκε σε κοινωνίες τραυματισμένες από τις συνέπειες του καπιταλισμού, πρώτα με τη μορφή της κατάκτησης από τον ιμπεριαλισμό και ύστερα όλο και περισσότερο με την εσωτερική μεταμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων που συνόδευαν την άνοδο μιας τάξης ντόπιων καπιταλιστών και τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου καπιταλιστικού κράτους».
Ραχοκοκαλιά των περισσότερων ρζοσπαστικών ισλαμιστικών οργανώσεων είναι τμήματα της «νέας μεσαίας τάξης» που νιώθουν παραμερισμένα και προσβεβλημένα. Ο ριζοσπαστισμός τους, τους δίνει τη δυνατότητα να επικοινωνούν με τμήματα των φτωχών, της νεολαίας, των αγροτών. Όμως: «ο ισλαμισμός κινητοποιεί τη λαϊκή δυσαρέσκεια και ταυτόχρονα την παραλύει. Δίνει σάρκα και οστά στην αίσθηση του κόσμου ότι κάτι πρέπει να γίνει και ταυτόχρονα την οδηγεί σε αδιέξοδα μονοπάτια. Αποσταθεροποιεί το κράτος και βάζει όρια στον πραγματικό αγώνα ενάντια στο κράτος. Ο αντιφατικός χαρακτήρας του ισλαμισμού πηγάζει από τη ταξική φύση της ραχοκοκαλιάς του».12
Αυτή η αφετηρία είναι πολύτιμη στην ανάλυση των εξελίξεων σήμερα. Ο κυρίαρχος λόγος για το τι συμβαίνει στο Ιράκ για παράδειγμα, αναπαράγει το ιδεολόγημα του «προαιώνιου μίσους» ανάμεσα σε Σουνίτες και Σιίτες. Το Ισλαμικό Κράτος, σύμφωνα με αυτή την οπτική, δεν είναι τίποτα περισσότερο από την συνέχεια του Βαχαμπιστικού Ισλάμ που έχει τις ρίζες του στη Σ. Αραβία του 18ου αιώνα. Κι όμως, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την άνοδο πρώτα της Αλ-Κάιντα του Ιράκ και κατόπιν του Ισλαμικού Κράτους/ISIS, αν δεν πάρουμε ως αφετηρία την κοινωνική καταστροφή που προκάλεσε η αμερικάνικη κατοχή, και τη θεσμοθέτηση της «συνεταιρικής δημοκρατίας» όπου τα πόστα της εξουσίας μοιράζονταν ανάλογα με την θρησκευτική/εθνοτική ένταξη των διάφορων κομματιών της άρχουσας τάξης.
Δηλαδή ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός ήταν αυτός που δημιούργησε τις συνθήκες για να εμφανιστεί το «τέρας» το οποίο πασχίζει να αντιμετωπίσει σήμερα.
Για τους περισσότερους φιλελεύθερους και αντικληρικαλιστές διανοούμενους η κριτική της θρησκείας, των θεσμών της και των σκοταδιστικών ιδεών της, είναι από μόνη της ο δρόμος για την ανθρώπινη απελευθέρωση. Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε τέτοιες αποδεδειγμένα λάθος ιδέες και δοξασίες; Γιατί τους τις βάζουν στο κεφάλι οι παπάδες. Πέρα από την ανεπάρκεια αυτής της εξήγησης, υπάρχει και η ταξική της διάσταση: οι «αμαθείς και εξαθλιωμένες μάζες» είναι, υποτίθεται, το εύπλαστο υλικό για τέτοιου τύπου χειραγώγηση και το αντικείμενο φόβου και λοιδορίας απ’ τους «ανοιχτόμυαλους» αστούς και μεσοαστούς.
Είναι πολύ εύκολο και γίνεται, αυτές οι «μάζες» να αποκτήσουν «χρώμα» και θρησκεία στο λόγο πολιτικών, ακαδημαϊκών και ΜΜΕ: είναι τα εκατομμύρια των εργατών και φτωχών σε μουσουλμανικές χώρες, οι φτωχοί και εργάτες μουσουλμάνοι μετανάστες στην Δύση. Έτσι έχουμε φτάσει στο παράδοξο, τα κόμματα της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς να παρουσιάζονται ως υπερασπιστές των κοσμικών αξιών του Διαφωτισμού.
Πίσω στο Διαφωτισμό;
Ο πανεπιστημιακός Δ. Χριστόπουλος υποστήριξε σε ένα άρθρο του μετά την επίθεση στο Charlie Hebdo ότι:
«Τίποτε… δεν είναι συμψηφίσιμο με το προχθεσινό. Και αυτό το λέω όσο πιο εμφατικά γίνεται. Η μαζική δολοφονία στο Charlie Hebdo είναι ένας κόλαφος στη νεωτερικότητα, η δολοφονία της νεωτερικότητας. Ότι έχουμε δικαίωμα να μιλάμε, ακόμη και βλασφημώντας. Αυτό όμως είναι μέρος του Διαφωτισμού, σε τελευταία ανάλυση».13 Η Αριστερά δεν μπορεί να αφήσει τον Διαφωτισμό να διασύρεται από τέτοιους «φίλους». Πρέπει να τον υπερασπίζει. Όμως δεν μπορεί να σταματάει εκεί.
Πρέπει να θυμηθούμε ότι ο Μαρξ δεν ήταν μόνο συνεχιστής του Διαφωτισμού αλλά και ο πιο οξυδερκής κριτικός του. Ο Διαφωτισμός ήταν το πνευματικό κίνημα του 17ου και 18ου αιώνα που βοήθησε μια νέα, ανερχόμενη κοινωνική τάξη, την αστική, να ανατρέψει το παλιό καθεστώς της φεουδαρχίας και να αρχίζει να πλάθει την κοινωνία κατ’ εικόνα και ομοίωσή της.
Στη «καρδιά» αυτού του κινήματος (που δεν ήταν ομοιογενές) βρισκόταν η πεποίθηση ότι μπορούμε να ερμηνεύσουμε τη φύση και την κοινωνία χωρίς την ανάγκη μυστικιστικών δοξασιών. Η σύγκρουση με τα δόγματα της θρησκείας και την εξουσία της Εκκλησίας ήταν η συνέπεια αυτής της πεποίθησης.
Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσουμε, ότι ιδιαίτερα το πιο ριζοσπαστικό ρεύμα Διαφωτισμού, αντιμετώπιζε με πολύ μεγαλύτερη ανεκτικότητα το Ισλάμ απ’ ότι τον Χριστιανισμό. Σύμφωνα με τον Jonathan Israel, από ένα σημείο και μετά στα κείμενα των ριζοσπαστών Διαφωτιστών, το Ισλάμ αντιμετωπιζόταν: «ως ένας καθαρός μονοθεϊσμός υψηλού ηθικού διαμετρήματος, ο οποίος ήταν επίσης μια επαναστατική δύναμη αλλαγής που από την αρχή ήταν πιο ορθολογικός και λιγότερο βασισμένος στα θαύματα απ’ ότι ο Χριστιανισμός ή ο Ιουδαϊσμός».14
Οι άλλες βασικές ιδέες του Διαφωτισμού ήταν εξίσου επαναστατικές: η πρώτη ήταν η ιστορική πρόοδος, οι κοινωνίες αλλάζουν και κινούνται προς τα μπρος. Η δεύτερη, ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι, ότι υπάρχουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα ανεξάρτητα από την κοινωνική καταγωγή ή θρησκεία του καθενός.
Όμως, όσο επαναστατικές συνέπειες και αν είχαν αυτές οι ιδέες, διατρέχονταν από μια αντίφαση. Οι Διαφωτιστές ήταν διανοούμενοι που προέρχονταν είτε από τη νέα τάξη των αστών είτε από τα τμήματα της αριστοκρατίας που συμμαχούσαν με αυτήν. Και γι’ αυτό αντιμετώπιζαν πάντα με δυσπιστία ακόμα και με φόβο τις «κατώτερες τάξεις». Αυτός ο φόβος έβαζε όρια στην «οικουμενικότητα» των αξιών τους.
Τα σκοτάδια της θρησκευτικής προκατάληψης έπρεπε να παραμεριστούν από το φως του ορθολογισμού και της επιστήμης. Όμως, ήταν όλοι κατάλληλοι δέκτες γι’ αυτό; Ο Paul Siegel επισημαίνει ότι: «Φοβόνταν, με ένα πνεύμα ελιτισμού, τι θα συμβεί αν την ιδέα του Θεού της Χριστιανοσύνης την απέρριπταν όχι μόνο οι σπουδαγμένοι αλλά και οι μάζες. Αυτό ήταν το νόημα του ευφυολογήματός του Βολταίρου: ‘Αν δεν υπάρχει Θεός θα έπρεπε να τον εφεύρουμε’».15
Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας που υιοθέτησε η Αμερικάνικη Επανάσταση το 1776 θεωρείται θρίαμβος των ιδεών του Διαφωτισμού. Στο προοίμιό της αναφέρει ότι: «όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι, και προικίζονται από τον Δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία, και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας».
Κι όμως, από τότε κιόλας μια σειρά Διαφωτιστές16 επεσήμαναν το χάσμα ανάμεσα στις διακηρύξεις και στην πραγματικότητα: «δικαίωμα στην ελευθερία» δεν είχαν οι μαύροι σκλάβοι και για πολλούς δεν γεννιόνταν «ίσοι» με τους άλλους ανθρώπους. Τι σήμαινε «επιδίωξη της ευτυχίας»; Μήπως οδηγούσε στη διαμόρφωση μιας νέας «ανεπίσημης αριστοκρατίας» των προνομίων και του χρήματος;
Το 1880 ο Φ. Ένγκελς μπορούσε να απαντήσει με ασφάλεια σε αυτά τα ερωτήματα: «Σήμερα ξέρουμε πως το βασίλειο αυτό του ορθού λόγου δεν ήταν τίποτα άλλο από την εξιδανικευμένη βασιλεία της αστικής τάξης… Με λίγα λόγια, σε σύγκριση με τις πανηγυρικές επαγγελίες των φιλοσόφων [του Διαφωτισμού] οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί που είχε γεννήσει ο ‘θρίαμβος του ορθού λόγου’ αποδείχτηκαν καρικατούρες που απογοήτευαν πικρά».17
Γι’ αυτό είναι προβληματική η άποψη ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις δολοφονίες στο Charlie Hebdo ως επίθεση στη «νεωτερικότητα» και στις αξίες του Διαφωτισμού. Όταν το περιοδικό δημοσίευε γελοιογραφίες που πρόσβαλαν βάναυσα τους μουσουλμάνους –κι όχι μόνο τη θρησκεία τους- δεν βάδιζε στα χνάρια της προτροπής του Βολταίρου Écrasez l’ infàme (Συντρίψτε το αίσχος –δηλαδή τις θεσμοθετημένες θρησκευτικές προκαταλήψεις) γιατί η εποχή που ο Βολταίρος και οι Διαφωτιστές κήρυτταν τον πόλεμο στο Παλιό Καθεστώς έχει περάσει ανεπιστρεπτί.
Το περιοδικό αντίθετα, τασσόταν στο στρατόπεδο των «ισχυρών» και της ισλαμοφοβικής εκστρατείας τους, παρόλη την αύρα του ’68 που το συνόδευε. Ο Μ. Τρίκκας σε ένα άρθρο στην Αυγή που δεν μπορεί να του προσάψει κανείς συμπάθειες για τους «μισαλλόδοξους φονιάδες.. που οραματίζονται την επιστροφή της ανθρωπότητας στην πιο σκοτεινή εκδοχή του Μεσαίωνα» επισημαίνει ότι παρόλα αυτά «το περιοδικό γύρισε και το ίδιο την πλάτη σε πολλές από τις αξίες του Διαφωτισμού, τον οποίο όλοι επικαλούνται αυτές τις ημέρες. Δεν ήταν μόνο η απάρνηση -αν όχι ο ανελέητος χλευασμός- των ανίσχυρων, που η σάτιρα υποτίθεται ότι υπερασπίζεται απέναντι στην εξουσία, και η ταύτιση του περιοδικού με μια δημοκρατία που εκπολιτίζει με βομβαρδισμούς. Ήταν κυρίως η ίδια η απόρριψη του ορθού λόγου που πάνω από όλα πρέσβευε ο Διαφωτισμός».18
Διμέτωπος;
Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι οι αδελφοί Κουασί, που πραγματοποίησαν την επίθεση στο Charlie Hebdo, ήταν αντιιμπεριαλιστές μαχητές. Δεν ήταν, όμως, και εκπρόσωποι μιας «ισλαμικής άκρας δεξιάς» που διαμορφώνεται στην Ευρώπη. Ήταν προϊόν του συνδυασμού οργής και απόγνωσης που βιώνουν πλατιά στρώματα της δεύτερης και τρίτης γενιάς των μεταναστών στην Γαλλία, τόσο από την καταπίεση του γαλλικού κράτους στο εσωτερικό όσο και από τα εγκλήματα του ιμπεριαλισμού στο «εξωτερικό».
Αυτά τα αδιέξοδα της απελπισίας θα εντείνονται αν η Αριστερά, και ιδιαίτερα η επαναστατική, υποστέλλει την σημαία της πάλης ενάντια στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και στο ρατσισμό της ισλαμοφοβίας, στο όνομα ενός «διμέτωπου» ενάντια στον «ισλαμοφασισμό». Το δυστύχημα στη Γαλλία για παράδειγμα, είναι ότι η Αριστερά έχει αποτύχει σε αυτό το τεστ. Στις 11 Γενάρη η Αριστερά (με την εξαίρεση του ΝΡΑ) στοιχήθηκε πίσω από τον Ολάντ και τους φίλους του στη «ρεπουμπλικανική διαδήλωση», η οποία, όπως επισήμανε ο Αλεξ Καλλίνικος «από πολλές απόψεις θυμίζει την ‘ιερά ένωση’ των αφεντικών και των εργατών υπέρ του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου που προσπάθησε να επιβάλλει η γαλλική άρχουσα τάξη».19
Ο ίδιος ο όρος «ισλαμοφασισμός» είναι δάνειο από το προπαγανδιστικό οπλοστάσιο των ιμπεριαλιστών και των ιδεολογικών τους εκπροσώπων ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και παλιότερα. Ο Μπους είχε βαφτίσει τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» πόλεμο ενάντια στον «ισλαμοφασισμό», το κράτος του Ισραήλ δεν χάνει ευκαιρία να προβάλλεται σαν προμαχώνας της ελευθερίας απέναντι στους «ισλαμοφασίστες» της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, η δικτατορία του στρατηγού Σίσι στην Αίγυπτο υποτίθεται ότι απάλλαξε τη χώρα από την «ισλαμοφασιστική» Μουσουλμανική Αδελφότητα με μαζικές εκτελέσεις και υπό τις επευφημίες ενός μεγάλου τμήματος της Αριστεράς…
Επιπροσθέτως, η ανακήρυξη του ΙΚ στο νέο πρόσωπο του «ισλαμοφασισμού» αποτυγχάνει πλήρως στην ερμηνεία του πλαισίου που οδήγησε στην άνοδο της επιρροής αυτής της οργάνωσης και στην εκτίμηση της δυναμικής της. Όπως εξηγεί η Anne Alexander: «Το τελικό πλαίσιο της ανόδου του ISIS είναι η κρίση του μεταρρυθμιστικού ισλαμισμού μετά τις επαναστάσεις του 2011 και η αντεπανάσταση που τις ακολούθησε».20
Κατανοώ δεν σημαίνει συμπαθώ. Οργανώσεις όπως η Αλ-Κάϊντα ή το ΙΚ παίζουν ένα άμεσα αντεπαναστατικό ρόλο. Στη Συρία έστρεψαν τα όπλα τους ενάντια στις μαζικές δημοκρατικές οργανώσεις που γέννησε η επανάσταση ενάντια στο καθεστώς του Άσαντ, κυνήγησαν και δολοφόνησαν οργανώσεις και αγωνιστές της επαναστατικής αριστεράς που συμμετείχαν στην επανάσταση. Όταν το κίνημα στη Μ. Ανατολή αναλάβει από τις ήττες και τα πισωγυρίσματά του θα έχει να αναμετρηθεί και με αυτούς τους εχθρούς.
Εντωμεταξύ, η Αριστερά στη Δύση έχει να δώσει μάχες για να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία, αλλά και για να θωρακίσει την εργατική τάξη από το δηλητήριο του ισλαμοφοβικού ρατσισμού. Όπως αναφέρει η Διακήρυξη της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Τάσης:
«Σε αυτές τις συνθήκες, το πιο επείγον καθήκον για τους επαναστάτες σοσιαλιστές είναι να χτίσουν το πιο πλατύ κίνημα ενάντια στον ρατσισμό και την Ισλαμοφοβία. Το τι απαιτεί αυτή η προσπάθεια μπορεί να είναι διαφορετικό ανάλογα με τις περιστάσεις από χώρα σε χώρα. Εκεί όπου οι ρατσιστές και οι φασίστες κινητοποιούνται στους δρόμους, είναι αναγκαίο να πάρουν απάντηση με μαζικές αντι-διαδηλώσεις. Η ρατσιστική δημαγωγία πρέπει επίσης να βρίσκει απέναντί της μαζικές διαμαρτυρίες. Η Διεθνής Μέρα Δράσης κατά του Ρατσισμού στις 21 Μάρτη δίνει μια ευκαιρία σε όλους όσοι θέλουν να αντισταθούν στο ρατσισμό και την Ισλαμοφοβία να βγουν στους δρόμους…
Ταυτόχρονα, πρέπει να συνεχίσουμε την καμπάνια ενάντια στις ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές επεμβάσεις σε όλο τον παγκόσμιο Νότο, τον άλλοτε λεγόμενο Τρίτο Κόσμο. … Πρέπει να αντισταθούμε σε αυτές τις στρατιωτικές εκστρατείες και σε όλες τις απόπειρες ενίσχυσης των ιμπεριαλιστικών μηχανισμών επιτήρησης και καταστολής στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας
Οι επιθέσεις στο Παρίσι και οι επιπτώσεις τους αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση για τη ριζοσπαστική και την επαναστατική αριστερά. Στην Ευρώπη, η υποστήριξη που έχουν προσφέρει σημαντικά τμήματα της ριζοσπαστικής αριστεράς στο Charlie Hebdo ισοδυναμεί με εγκατάλειψη της Μουσουλμανικής μειονότητας. Οι επαναστάτες σοσιαλιστές, όμως, πρέπει να είναι υπερασπιστές των καταπιεσμένων. Όλες μας οι δραστηριότητες πρέπει να λογοδοτούν στο στόχο της ενότητας της εργατικής τάξης ανεξάρτητα από φύλο, θρησκεία, χρώμα και έθνος, στην πάλη για να απαλλάξουμε τον κόσμο από την καπιταλιστική εκμετάλλευση και καταπίεση».21 n
Σημειώσεις
1. “France begins jailing people for ironic comments” http://electronicintifada.net/blogs/ali-abunimah/france-begins-jailing-people-ironic-comments
2. Bernard Lewis, ‘The Roots of Muslim Rage’ The Atlantic, September 1990, http://www.theatlantic.com/magazine/archive/1990/09/the-roots-of-muslim-rage/304643/4/
3. Για τις απαγωγές και για την εμπλοκή της τότε κυβέρνησης Καραμανλή στο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» βλέπε για παράδειγμα, Λ. Μπόλαρης, «Οι δημοκρατικές ελευθερίες στο στόχαστρο», Σοσιαλισμός από τα Κάτω τ. 58 (Μάης-Ιούνης 2006) http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=88
4. The President's Speech in Cairo: A New Beginning, http://www.whitehouse.gov/issues/foreign-policy/presidents-speech-cairo-a-new-beginning
5. President Discusses War on Terror at National Endowment for Democracy, October 6, 2005, http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/10/20051006-3.html
6. Stephen Seehi, Islamophobia The Ideological Campaign Against Muslims, Clarity Press 2011, Kindle Locations, 4318, 4537, 4776.
7. Για την γαλλική επέμβαση στο Μαλί, βλέπε Νίκος Λούντος , «Επέμβαση στο Μαλί. Πόλεμος στην “πίσω αυλή” της Γαλλίας», Σοσιαλισμός από τα Κάτω τ. 97 (Μάρτης-Απρίλης 2013) http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=206
8. Pape Samba Kane, ‘Mali: The forgotten war’, 6 Σεπτέμβρη 2014, http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/09/mali-forgotten-war-20149691511333443.html
9. Joan Wallach Scott, The Politics of the Veil, Princeton 2007, σελ. 63
10. Για το ντοκιμαντέρ «Το Βέλο Πέφτει» βλέπε Martin Evans, Algeria: France’s Undeclared War, Oxford 2012, Kindle Location 4617 και για την Επιτροπή της Βενσέν στο ίδιο, Kindle Location 5222.
11. Joan Wallach Scott, σελ. 62.
12. Τα αποσπάσματα από Κρις Χάρμαν, Ριζοσπαστικό Ισλάμ, Ιμπεριαλισμός και Αριστερά, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο 2003, σ.σ. 15, 22 και 41.
13. Δ. Χριστόπουλος «Charlie Hebdo. Η δολοφονία της νεωτερικότητας», 11 Ιανουαρίου 2015, https://enthemata.wordpress.com/2015/01/11/charlie-hebdo/ Jonathan I. Israel, Enlightenment Contested Philosophy Modernity and the Emancipation of Man 1670-1752, Oxford 2006, σελ. 616.
14. Jonathan I. Israel, Enlightenment Contested Philosophy Modernity and the Emancipation of Man 1670-1752, Oxford 2006, σελ. 616.
15. Paul N. Siegel, The Meek and the Militant Religion and Power Across the World, Zed 1986, σελ. 22.
16. Όπως εξηγεί λεπτομερώς ο Jonathan I. Israel στο A Revolution of the Mind: Radical Enlightenment and the Intellectual Origins of Modern Democracy, Princeton 2010, σ.σ. 40-45.
17. Φ. Ένγκελς, Ουτοπικός Σοσιαλισμός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός, Θεμέλιο, σ.σ. 57, 61
18. Μ. Τρίκκα, «Charlie Hebdo: Χιούμορ που σκοτώνει», Αυγή 11 Γενάρη 2015, http://www.avgi.gr/article/5203306/charlie-hebdo-xioumor-pou-skotonei
19. Alex Callinicos, “Paris attacks are a legacy of imperialism”, http://socialistworker.co.uk/art/39717/Paris+attacks+are+a+legacy+of+imperialism
20. Anne Alexander, «ISIS and counter-revolution: towards a Marxist analysis», International Socialism Journal 2:145 (winter 2015), http://isj.org.uk/index.php4?id=1037&issue=145
21. Διακήρυξη της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης: Μετά το Charlie Hebdo http://internationalsocialists.org/wordpress/2015/02/διακήρυξη-της-διεθνιστικής-σοσιαλισ/