Βιβλιοκριτική
Βιβλιοκριτική: Προβλήματα της καθημερινής ζωής

Προβλήματα της καθημερινής ζωής
Λέον Τρότσκι

Tιμή 13 ευρώ, 187 σελίδες 
Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο

 

Όταν το 1923 δημοσιεύονται «Τα προβλήματα της καθημερινής ζωής», στη Μόσχα, ο Τρότσκι συγγραφέας του βιβλίου, είναι κομισάριος του λαού στο στρατό και το ναυτικό. Είχαν περάσει έξι χρόνια από τον Οκτώβρη του 1917, όταν τα σοβιέτ με τους μπολσεβίκους επικεφαλής, πήραν την εξουσία. Ο τσάρος και το καθεστώς του ήταν παρελθόν. Οι καπιταλιστές, σαν άρχουσα τάξη, είχαν εξαφανιστεί, το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας ήταν στα χέρια του κράτους των εργατών, παρόλες τις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις που μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και της απομόνωσης της ρώσικης επανάστασης. 

Για τον Τρότσκι όπως και για τους μπολσεβίκους σοσιαλισμός δε σήμαινε μόνο την ανατροπή του αστικού κράτους και της καπιταλιστικής οικονομίας αλλά ανάπτυξη «μίας κουλτούρας ανθρώπινης και ανθρωπιστικής». Γι’ αυτό κάνει την επιλογή, μέσα σε αυτή την κρίσιμη περίοδο, να συζητήσει με εργάτες και στελέχη του κόμματος των μπολσεβίκων από την περιοχή της Μόσχας για τα καθημερινά, «δευτερεύοντα» θα έλεγε κανείς, προβλήματα που αντιμετωπίζουν και στη συνέχεια να εκδώσει τις σημειώσεις του σε αυτό το βιβλίο.

«Η επανάσταση είναι πρώτα απ’ όλα το ξύπνημα της ανθρώπινης προσωπικότητας μέσα στα στρώματα εκείνα που κάποτε δεν διέθεταν καμία προσωπικότητα», γράφει. Αυτό σημαίνει ότι η επανάσταση και το χτίσιμο της σοσιαλιστικής κοινωνίας έγινε από ανθρώπους που κουβαλάνε ακόμα στο μυαλό τους τις ιδέες της κοινωνίας την οποία γκρέμισαν, ένα βαρύ φορτίο, συνηθειών και παραδόσεων αιώνων. «Ένα εργατικό κράτος δεν είναι ούτε πνευματική τάξη, ούτε μοναστήρι. Παίρνουμε τους ανθρώπους όπως τους δημιούργησε η φύση και όπως εν μέρει τους διέπλασε κι εν μέρει τους σακάτεψε η παλιά κοινωνία. Μέσα σε αυτό το ζωντανό ανθρώπινο υλικό ψάχνουμε να βρούμε σε πιο σημείο μπορούμε να στηρίξουμε το μοχλό της επανάστασης, του κόμματος και του κράτους». Η μάχη για να μην δέρνουν οι άντρες τις γυναίκες τους όταν γυρίζουν στο σπίτι μεθυσμένοι, για να μην εκφράζονται αντισημιτικές ιδέες στο εργοστάσιο, για να μην υπάρχει αυταρχική συμπεριφορά και βωμολοχίες στον τρόπο επικοινωνίας, χρειάζεται να είναι ταυτόχρονη και αξεχώριστη με τη μάχη για το στερέωμα της επανάστασης και του σοσιαλισμού.

Για τον Τρότσκι και για τους Μπολσεβίκους δεν υπάρχουν δευτερεύοντα ζητήματα που μπορούν να αναβάλλονται για αργότερα όταν οι δομές της κοινωνίας θα το επιτρέπουν. Ήδη από τη πρώτη στιγμή της νίκης της επανάστασης, η νέα εξουσία των Σοβιέτ πέρασε μια σειρά από «διατάγματα», νόμους, που καθιέρωναν πρωτόγνωρες κατακτήσεις σε όλα αυτά τα μέτωπα. Ο πολιτικός γάμος, το «αυτόματο» διαζύγιο, η πλήρης αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος χωρίς τιμωρίες, πειθαρχία του στρατώνα. Όπως γράφει «η επανάσταση δεν είναι επανάσταση αν, με τις δυνάμεις και τα μέσα που διαθέτει δεν επιτρέψει στη διπλά και τριπλά αλλοτριωμένη γυναίκα να αναπτυχθεί προσωπικά και πολιτικά».

«Είναι φανερό ότι αν δεν αποκατασταθεί η ισότητα του άντρα και της γυναίκας μέσα στην οικογένεια, δεν μπορούμε να μιλάμε σοβαρά για την ισότητα τους στην παραγωγή και στην πολιτική. Γιατί μία γυναίκα υπόδουλη στην οικογένεια της, στην κουζίνα της, στη μπουγάδα της, στη μόδα, περιορίζει στο ελάχιστο τις δυνατότητες της να δράσει πάνω στην κοινωνική ζωή και τη ζωή του κράτους». Γι’ αυτό μία από τις πρώτες επιλογές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ήταν η απαλλαγή της γυναίκας από το βάρος του νοικοκυριού. «Η κυβέρνηση των εργατών οφείλει να προετοιμαστεί οικονομικά για να ‘ναι σε θέση να οργανώσει με σοβαρό και πλήρη τρόπο τη συλλογική μόρφωση των παιδιών, για να ‘ναι σε θέση να απαλλάξει την οικογένεια από την κουζίνα και την μπουγάδα. Η κολλεκτιβοποίηση της οικογενειακής οικονομίας και εκπαίδευσης είναι πράγματα αδιανόητα χωρίς την οικονομική ανάπτυξη ολόκληρης της οικονομίας μας... Τότε οι δεσμοί του συζύγου και της γυναίκας δεν θα παρεμποδίζονται από εξωτερικά, επιφανειακά, περιστασιακά και τυχαία στοιχεία. Η σχέση τους δεν θα δηλητηριάζεται αμοιβαία. Θα δουν επιτέλους να εμφανίζεται μπροστά τους μια αληθινή ισότητα δικαιωμάτων. Οι δεσμοί τους θα καθορίζονται μόνο από μια αμοιβαία έλξη. Και για το λόγο ακριβώς αυτό, θα είναι πιο στέρεοι, διαφορετικοί σίγουρα για τον καθένα, αλλά για κανέναν υποχρεωτικοί». 

Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘20 μέχρι τη δεκαετία του ‘70, αυτό το βιβλίο εξαφανίστηκε όπως εξαφανίστηκε ο Τρότσκι από όλες τις φωτογραφίες της Ρώσικης επανάστασης. Χρειάστηκε το κίνημα του Μάη του ‘68 για να ανακαλυφθεί ξανά το νήμα αυτής της επαναστατικής παράδοσης. Το 1973 «Τα προβλήματα της καθημερινής Ζωής» εκδόθηκαν στα αγγλικά (στη Νέα Υόρκη) και το 1976 στα γαλλικά. Το 1980 εκδόθηκαν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ουτοπία. Μεταφραστής του βιβλίου ήταν ο Λουκάς Θεοδωρόπουλος, κεντρική μορφή του κινήματος των Ομοφυλόφιλων στην Ελλάδα. Ήταν αποτέλεσμα της κληρονομιάς της Μεταπολίτευσης και του κύματος της αμφισβήτησης απέναντι στις ιδέες του συστήματος αλλά και του σταλινισμού και της αναζήτησης των επαναστατικών ιδεών της ρώσικης επανάστασης. Το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο επανέκδωσε «τα προβλήματα της καθημερινής ζωής» το 2007, στην επέτειο των 90 χρόνων από τη Ρώσικη Επανάσταση.

Αυτό το βιβλίο έχει σημασία και για το σήμερα, στις συζητήσεις και τις αντιπαραθέσεις που ανοίγουν στα κινήματα που παλεύουν ενάντια στη βαρβαρότητα των μνημονίων, το ρατσισμό και το σεξισμό, για το ποια είναι η ρίζα των μορφών καταπίεσης και πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτές, χτίζοντας μια κοινωνία ισότητας, ελευθερίας και αλληλεγγύης. Για το πώς μπορούμε να ανοίξουμε το δρόμο για να ανατρέψουμε όλη τη βρώμικη κληρονομιά που δηλητηριάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων χωρίς εκμετάλλευση απαλλαγμένη από κάθε μορφής καταπίεση, εθνική, θρησκευτική, σεξιστική.