Το γκρίζο κύμα-
Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της
Πέτρος Παπακωνσταντίνου
286 σελίδες, 14€
Εκδόσεις Τόπος
Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου έρχεται σε μια περίοδο όπου η συζήτηση για το τι φταίει για την άνοδο της άκρας δεξιάς και τη φασιστική απειλή και το πώς μπορεί να μπει φρένο στην πορεία αυτή απασχολούν τον κόσμο τoυ κινήματος και της Αριστεράς μετά τα αποτελέσματα των φετινών ευρωεκλογών, τις εξελίξεις στη Γαλλία και τη Βρετανία.
Το «γκρίζο κύμα» είναι ο όρος που αποδίδει στην γενικευμένη άνοδο της ακροδεξιάς από την περίοδο μετά το 2015, όταν εκτιμά ότι η δραματική ήττα της ριζοσπαστικής Αριστεράς με την συνθηκολόγηση και τους συμβιβασμούς του ΣΥΡΙΖΑ, των Podemos στην Ισπανία, του Μπλόκου της Αριστεράς στην Πορτογαλία διέψευσαν την ελπίδα για αλλαγή και άνοιξαν τον δρόμο για την κάλυψη από ακροδεξιές δυνάμεις του κενού της έκφρασης της διαμαρτυρίας του κόσμου που υπέφερε από τις πολιτικές της λιτότητας για την διαχείριση της κρίσης που ξεδιπλώθηκε μετά το 2007.
Προσεγγίζει ιστορικά την πορεία από την πρώτη φάση της συντριβής του ναζισμού και του φασισμού με το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις μέρες μας. Υποστηρίζει ότι στις δύο πρώτες δεκαετίες μεταπολεμικά η ακροδεξιά επιβιώνει καθώς η αμερικάνικη πολιτική και οι άρχουσες τάξεις «διασώζουν και επιστρατεύουν Ναζί, Μουσολινικούς και δωσίλογους για τις ανάγκες του ψυχρού πολέμου με την ΕΣΣΔ» σελ.46.
Η μεταπολεμική ανάπτυξη τους έβαλε στο περιθώριο και μόνο στην επόμενη περίοδο «των ισχνών αγελάδων» βρήκαν περιθώρια ανάπτυξης. Είναι η εποχή της εμφάνισης της κρίσης, με τους φασίστες να συγκροτούνται στο Εθνικό Κόμμα του Λεπέν και στο Ιταλικό Κοινωνικό κίνημα του Αλμιράντε. Οι φασίστες κρατάνε τις αναφορές στο παρελθόν και συγκροτούνται ως δύναμη κατά της νέας Αριστεράς και του εργατικού κινήματος εκείνης της περιόδου, με τη στήριξη της στους αγώνες για την Απελευθέρωση της Αλγερίας κόντρα στην αποικιοκρατία.
Η τρίτη περίοδος αρχίζει με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και την ακροδεξιά να εμφανίζεται με τις σημαίες του εθνικισμού, του λαϊκισμού αλλά και πιο ξεκάθαρα του ρατσισμού. Στην πίεση που δέχονται στρώματα από τις νεοφιλελεύθερες επιθέσεις απαντάνε με απαιτήσεις περικοπών στα επιδόματα για τους φτωχούς και τους μετανάστες για να σωθούν θέσεις εργασίας και κοινωνικές παροχές για τα μέλη της «εθνικής πλειοψηφίας». Στη Γαλλία, ο Λεπέν εδραιώνει την παρουσία του αλλά και στην Αυστρία ο Χάιντερ σοκάρει φτάνοντας το 1999 να μπαίνει στην κυβέρνηση σε περίοδο που η ΕΕ αντιδρά στη βάση της λογικής της «υγειονομικής ζώνης» απέναντι στους φασίστες.
Η τέταρτη περίοδος που φτάνει μέχρι τις μέρες μας είναι η περίοδος της ΕΕ του Μάαστριχτ, της 11ης Σεπτέμβρη του 2001, της κρίσης του 2007 και των χαμένων ευκαιριών της αριστεράς στην Ελλάδα του ΣΥΡΙΖΑ, στην Ευρώπη αλλά και την Λατινική Αμερική. Η ακροδεξιά σε αυτή τη φάση δυναμώνει.
Ο συγγραφέας εντοπίζει προσαρμογές της ακροδεξιάς με τις οποίες ολοκληρώνει το πέρασμα από τις παλιές φασιστικές και ναζιστικές επιλογές και πρακτικές του μεσοπολέμου στο σύγχρονο «μεταφασισμό», όρος που χρησιμοποιεί ο Εντσο Τραβέρσο. Ο ακτιβισμός των επιθέσεων των φασιστών και των ναζιστών αφήνεται στο πλάι για την συμμετοχή στις εκλογές και τις κυβερνήσεις. Η ισλαμοφοβία παίρνει τη θέση του αντισημιτισμού μετά την 11η Σεπτέμβρη και η στήριξη των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων της «πολιτισμένης» Δύσης απέναντι στα «αυταρχικά» καθεστώτα. Η θεωρία της «Μεγάλης Αντικατάστασης» του λευκού χριστιανικού πληθυσμού της Δύσης από την εισβολή των μουσουλμάνων μεταναστών γίνεται κυρίαρχη στην αφήγηση της ακροδεξιάς και απάντηση στα μεγάλα κινήματα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες που διασχίζουν την Ευρώπη το 2015.
Στην τελευταία περίοδο επισημαίνει ότι τρεις πόλεμοι «ξέπλυναν» την άκρα δεξιά και την έκαναν αποδεκτή ως συνομιλητή και συνεργάτη στις κυβερνήσεις. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η γενοκτονία του Ισραήλ στη Γάζα και ο πόλεμος της ΕΕ κατά των προσφύγων με τις πολιτικές τύπου Πύλου και Λαμπεντούζας να νομιμοποιούνται στο νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου της ΕΕ. Η ακροδεξιά αποβάλλει «βαρίδια του παρελθόντος», όπως ανοικτές αναφορές στην άρνηση του ολοκαυτώματος ακόμη και την αντι-ΕΕ στάση σε άλλες περιπτώσεις.
Σε αυτήν την προσπάθεια βρήκαν τη στήριξη του «ακραίου κέντρου» με τον Μακρόν να ψηφίζει νόμους για την αφαίρεση της ιθαγένειας των μεταναστών ενώ στην Βρετανία το Συντηρητικό Κόμμα πέρναγε νόμο για απελάσεις στην Ρουάντα. Το ότι το «γκρίζο κύμα» αγκάλιασε και τις ΗΠΑ με τον Τραμπ και απλώθηκε στη Λ. Αμερική κάνει ακόμη πιο σοβαρή την απειλή της ακροδεξιάς.
Όμως η αντιπαράθεση με την ακροδεξιά και τον φασισμό δεν θα έρθει αυτόματα με το να έχουμε μια ορθή εικόνα τι ακριβώς πρεσβεύουν τα νέα ακροδεξιά κόμματα. Χρειαζόμαστε μια στρατηγική και μια τακτική που να μπορεί και να εξηγεί την άνοδο της ακροδεξιάς, αλλά και να εντοπίζει ποια είναι η δύναμη που μπορεί να την σταματήσει. Η παρουσία του εργατικού και του αντιφασιστικού κινήματος και οι μάχες του απουσιάζουν παντελώς από το βιβλίο.
Ούτε η θεωρία του «μεταφασισμού» βοηθάει καθώς η σχέση των λαϊκίστικων κομμάτων με το φασισμό δεν είναι παρελθόν οριστικό. Ακόμη και μέσα στα ίδια παλεύουν πτέρυγες διαφορετικές όπως στην περίπτωση της Εναλλακτικής για την Γερμανία ενώ το κόμμα του Φάρατζ λειτούργησε ως θερμοκήπιο για τη φασιστική έκρηξη στη Βρετανία. Η ισλαμοφοβία είναι η πιο άγρια μορφή του ρατσισμού που υποτιμά ο ίδιος ο Έντσο Τραβέρσο.
Ο συγγραφέας δεν θεωρεί την άνοδο της ακροδεξιάς ένα «αποκλειστικά πολιτικό» πρόβλημα, οι ρίζες του οποίου θα βρίσκονται μόνο στις επιλογές, τα λάθη ή τις προδοσίες των τάδε η δείνα κομμάτων και ηγετών. Μιλάει για την «πολιτική συμπύκνωση μιας δυστοπικής κοινωνικής μεταβολής. Δεκαετίες προέλασης και εμπέδωσης ενός «ολοκληρωτικού» καπιταλισμού έχουν οδηγήσει στη δραματική εξασθένιση των εργατικών κομμάτων και συνδικάτων αλλά και κάθε άλλης μορφής σταθερής συλλογικής οργάνωσης. Η γενικευμένη επισφάλεια ωθεί τους μοναχικούς «ναυαγούς» σε ένα αγώνα όλων εναντίων όλων, με έπαθλο την απλή επιβίωση». σελ 24
Χρειαζόμαστε μια άλλη προσέγγιση που παίρνει υπόψη της την κρίση των από τα πάνω, την ταξική πάλη και ιδιαίτερα τον παράγοντα του εργατικού κινήματος, των ίδιων των εξεγέρσεων και των επαναστάσεων σε διεθνές επίπεδο, την δράση του αντιφασιστικού και του αντιρατσιστικού κινήματος κάτι που απουσιάζει από τον προσέγγιση του συγγραφέα. Αυτό κάνει εύστοχα ο Αλεξ Καλλίνικος στο βιβλίο του «Η νέα εποχή της Καταστροφής». Υπάρχει αναφορά στο σημαντικό ρόλο του αντιφασιστικού κινήματος που ανάγκασε την κυβέρνηση Σαμαρά να προχωρήσει στη δίωξη της Χρυσής Αυγής. Ηταν αυτό τυχαίο; Ασφαλώς όχι! Χρειάστηκαν πολιτικές επιλογές και πρωτοβουλίες για να φτάσουμε σε αυτήν την κατάληξη αλλά αυτό έγινε κατορθωτό με την ενιαιομετωπική δράση, την απεργιακή δράση με κορύφωση την κινητοποίηση τις 7 Οκτώβρη του 2020 έξω από το Εφετείο.
Η πολιτική των ηγεσιών των κομμάτων προφανώς και παίζει ρόλο. Για παράδειγμα στην περίπτωση της Γαλλίας η άνοδος του Λεπέν έγινε την περίοδο της κοινής κυβέρνησης σοσιαλιστών-κομμουνιστών, με τους Δημάρχους της Αριστεράς να γκρεμίζουν με μπουλντόζες τις παραγκογειτονιές των μεταναστών. Η Αριστερά διαχρονικά υποτίμησε τη φασιστική απειλή του Εθνικού Μετώπου.
Η αποτυχία της Αριστεράς να ανοίξει το μέτωπο κατά της ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ακροδεξιάς όταν η επίθεση στην Αριστερά την στιγμάτιζε ως «ισλαμοφασιστική» επειδή στρέφονταν κατά των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Και σήμερα η πάλη για ανοιχτά σύνορα, να τιμωρηθούν οι δολοφόνοι της Πύλου είναι καθοριστικές επιλογές για να γίνει η αριστερά δύναμη αναχαίτισης της ακροδεξιάς.
Ασφαλώς και απαιτείται μια συνολική εναλλακτική απέναντι στη κρίση του συστήματος που η κυριαρχία των αγορών υπονομεύει παραπέρα τη δημοκρατία οδηγώντας σε καθεστώτα εκτάκτου ανάγκης και αντικατάστασης ακόμη και των εκλογών με διορισμούς Τραπεζιτών στη θέση αρχηγών κυβερνήσεων και ο συγγραφέας εναποθέτει τις ελπίδες του στην πολιτική της Ανυπότακτης Γαλλίας ως διέξοδο.
Η δυναμική της πάλης ενάντια στο φασισμό και το ρατσισμό είναι κεντρική για να βοηθήσουμε το εργατικό κίνημα να περάσει στην επίθεση και να αναδειχθεί σε ηγεμονική δύναμη για την κοινωνική αλλαγή. Δεν αρκεί σε αυτό η πάλη ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό, χρειάζεται και η στήριξη όλων των αγώνων ενάντια στον ρατσισμό, τον σεξισμό, την ομοφοβία. Τα κινήματα που σάρωσαν τον Πλανήτη από το Black Lives Μatter μέχρι το metoo είναι πολύτιμα. Οι νέες κοινωνικές εκρήξεις, με πιο πρόσφατη αυτή στο Μπαγκλαντές, η τεράστια αλληλεγγύη στη Παλαιστίνη στις ΗΠΑ και παντού είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου ότι η εργατική τάξη δεν έχει μετατραπεί σε απελπισμένο πλήθος που αναζητά την ατομική επιβίωση.
Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου είναι μια σημαντική συμβολή στο να ανοίξει η συζήτηση για την άνοδο της ακροδεξιάς και να αναζητηθούν οι απαντήσεις στο πώς μπορεί η Αριστερά να την σταματήσει και για αυτό αξίζει να το καλωσορίσουμε.