Πρωτομαγιά 2025, Αθήνα.
Νέες προκλήσεις για την Αριστερά μέσα σε περίοδο κρίσης των από πάνω και ριζοσπαστικοποίησης των από κάτω.
Η Μαρία Στύλλου γράφει για τις επαναστατικές απαντήσεις.
«Διαφορετικές συνθήκες και γεγονότα προκαλούν σοσιαλιστικές ιδέες στους ανθρώπους. Ένα συγκεκριμένο ζήτημα καταπίεσης μπορεί να οδηγήσει έναν άνθρωπο να γίνει επικριτής της υπάρχουσας κοινωνίας. Κανένας/μια δεν γίνεται σοσιαλιστής επειδή διάβασε Μαρξ: το διάβασμα του Μαρξ έρχεται ως αποτέλεσμα της αναζήτησης εξηγήσεων για τις αδικίες της κοινωνίας. …Κάθε άτομο περνάει παρόμοιες εμπειρίες καθώς πρώτα γίνεται επικριτικό για την κοινωνία και ύστερα ψάχνει τρόπους για να την αλλάξει».1
Ζούμε σε μια περίοδο, όπου οι συνθήκες κάνουν εκατομμύρια ανθρώπους να ασφυκτιούν μέσα στις αδικίες της κοινωνίας. Οι εικόνες από την Πρωτομαγιά φέτος σε όλο τον κόσμο επιβεβαιώνουν αυτή τη διαπίστωση. Εκατομμύρια βγήκαν στους δρόμους από τις πόλεις των ΗΠΑ μέχρι τις πρωτεύουσες της Ασίας, περνώντας από το Παρίσι, το Τορίνο, την Αθήνα. Ήταν εκεί μαζί γυναίκες, άντρες, νεολαία, εργάτριες και εργάτες απεργοί, μετανάστες, πρόσφυγες, αντιφασίστες και αντιρατσιστές με συνθήματα ενάντια στον πόλεμο, τον σεξισμό και τον ρατσισμό, ενάντια στην ακρίβεια και τη φτώχεια, ενάντια στον Τραμπ και το Νετανιάχου, στο πλευρό της Παλαιστίνης.
Στις ίδιες τις ΗΠΑ, χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους του Λος Άντζελες. «Είναι αδύνατο να υπολογίσει κανείς πόσοι είναι οι διαδηλωτές. Οι περισσότεροι μιλάνε για συμμετοχή ρεκόρ σε πρωτομαγιάτικη διαδήλωση. Η πορεία συνεχίζεται για πολλά τετράγωνα βαδίζοντας για ώρες» μετέφερε η ρεπόρτερ του ABC την ώρα της διαδήλωσης. Στο Βερολίνο, την πρωτομαγιάτικη διαδήλωση συνόδευε ένας πύραυλος με το σύνθημα «Στείλτε τον Μασκ, τον Μιλέι και τον Μερτς στον Άρη». Στη Μανίλα, χιλιάδες Φιλιππινέζοι εργαζόμενοι συγκεντρώθηκαν κοντά στο προεδρικό μέγαρο, όπου η αστυνομία απέκλεισε την πρόσβαση με οδοφράγματα. Οι διαδηλωτές απαίτησαν αυξήσεις μισθών και ισχυρότερη προστασία για τις τοπικές θέσεις εργασίας.2
Στην Αθήνα, το συλλαλητήριο της Πρωτομαγιάς ένωνε όλα τα ρεύματα της οργής:
«Σήμερα διαδηλώνουμε για Λευτεριά στην Παλαιστίνη. Ήμουν στη μεγάλη πανεθνική διαδήλωση που έγινε στην πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές για την Παλαιστίνη και το ίδιο πρέπει να κάνουμε κι εδώ. Διαδηλώνουμε και για τα δικαιώματά μας. Για ανοιχτά σύνορα, για να μην πνίγονται οι πρόσφυγες, για να μπορούν να έρχονται ασφαλείς, να έχουν άσυλο και στέγη», δήλωσε στην Εργατική Αλληλεγγύη ο Σέιχ Γκίαζ, από το Συμβούλιο Δικαιωμάτων Απόδημων Μπαγκλαντεσιανών. Και η Βασιλική Κανέλλου, συμβασιούχος εργαζόμενη στο ΓΝΑ Γεννηματάς τόνισε: «Μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων στην Υγεία παραμένουν συμβασιούχοι. Εγώ εργάζομαι με το πρόγραμμα των 4.000 του ΟΑΕΔ και η ομηρεία μας συνεχίζεται. Παραμένουμε καθηλωμένοι κάτω από τον κατώτατο μισθό ενός ανειδίκευτου εργάτη. Δεν έχουμε εξισωθεί καν με την τελευταία αύξηση του κατώτατου μισθού. Δεν το βάζουμε κάτω. Θα συνεχίσουμε τις κινητοποιήσεις. Οι εργαζόμενοι παλεύουμε, οι ασθενείς και οι συνοδοί στέκονται στο πλευρό μας».3
Η αποφασιστικότητα των διαδηλωτών της Πρωτομαγιάς δεν ήταν στιγμιαία. Η χρονιά ξεκίνησε με μεγάλες μάχες και η 1 Μάη ήταν η τρίτη Πανεργατική μετά τις 28 Φλεβάρη και τις 9 Απρίλη. Το πέρασμα από τη μια κινητοποίηση στην άλλη είναι μια πραγματική σκυταλοδρομία, καθώς από την οργή για το έγκλημα των Τεμπών περνάμε στη δράση ενάντια στον σεξισμό στις 8 Μάρτη και στο «Τέμπη-Πύλος, κοινός αγώνας» στις 22 Μάρτη. Ξεδιπλώνεται μια ριζοσπαστικοποίηση μέσα σε όλους τους χώρους.
Και ταυτόχρονα, αυτές οι διαδικασίες συμβαίνουν μέσα σε συνθήκες όπου ολόκληρο το σύστημα βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση, οικονομική, πολιτική ιδεολογική. Οι από πάνω, τρομοκρατημένοι, ψάχνουν τρόπους να σταματήσουν τις εξελίξεις, να φοβίσουν, να σταματήσουν τους αγώνες και τις αντιστάσεις και να επιτεθούν. Αλλά σκοντάφτουν στην κρίση τους, σχεδόν παντού.
Στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη Γερμανία, η ανάδειξη του Μερτς στην Καγκελαρία σημαδεύτηκε από μια διαφωνία μερίδας των κυβερνητικών βουλευτών που αρνήθηκαν να τον ψηφίσουν στην πρώτη ψηφοφορία και τον υποχρέωσαν να ζητήσει δεύτερη ψηφοφορία για να εκλεγεί. Ανάμεσα στις δυο ψηφοφορίες επικράτησε πανικός στα Χρηματιστήρια, δείχνοντας πόσο ανήσυχες είναι οι αγορές για την πολιτική αστάθεια.
Οι ανησυχίες τους είναι δικαιολογημένες. Διπλή ψηφοφορία στη Βουλή για την ανάδειξη Καγκελάριου στη Γερμανία δεν είχε ξανασυμβεί από το 1949, τότε που ο Αντενάουερ εξασφάλισε με μία ψήφο (τη δική του) την πλειοψηφία στη δεύτερη ψηφοφορία. Τότε η Γερμανία έβγαινε από τα χρόνια των Ναζί και την ήττα της στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η Δυτική Γερμανία ήταν χωρισμένη σε τρεις ζώνες κάτω από τον έλεγχο ΗΠΑ, Βρετανίας και Γαλλίας. Έκτακτες συνθήκες, τις οποίες οι καπιταλιστές θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν αφήσει πίσω τους.
Αλλά η Γερμανία δεν είναι το μόνο παράδειγμα. Σε επόμενες σελίδες αυτού του τεύχους, ο Γιώργος Πίττας δίνει διεξοδικά την εικόνα από τις πρώτες εκατό μέρες του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Δασμοί, εμπορικός πόλεμος, άγριες επιθέσεις με απολύσεις στο δημόσιο, με ρατσιστικές απελάσεις μεταναστών και σεξιστικές επιθέσεις σε γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ. Αλλά ταυτόχρονα, έντονες διαμάχες μέσα στο πιο ισχυρό κατεστημένο του πλανήτη, διαφωνίες και υπαναχωρήσεις, την ώρα που ανοίγονται μαζικές αντιστάσεις από τα κάτω. Σύγκρουση του Τραμπ με την Κεντρική Τράπεζα και υποχώρηση του Λευκού Οίκου, αποχώρηση του Έλον Μασκ ενώ προβαλλόταν σαν «δεύτερος τη τάξει» δίπλα στον Τραμπ, Δικαστές που ακυρώνουν προεδρικά διατάγματα και Πρυτάνεις πανεπιστημίων που αρνούνται τον κυβερνητικό έλεγχο στην ακαδημαϊκή έρευνα και διδασκαλία. Μεγάλη ταραχή, όχι μόνο στους δρόμους αλλά και στα «ψηλά πατώματα».
Μια κρίση χωρίς τέλος
Η μακρόσυρτη κρίση σημαδεύει τις εξελίξεις και εδώ. Η Νέα Δημοκρατία έχει πέσει σε ποσοστά που θυμίζουν το 2012, η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση δεν καταφέρνει να αξιοποιήσει την απομόνωση της κυβέρνησης και ο Μητσοτάκης χτυπάει στα τυφλά για να πισωγυρίσει την κοινωνική αντιπολίτευση.
Στην πρώτη γραμμή των κυβερνητικών επιθέσεων βρίσκονται η Παιδεία και η Υγεία.
Η Νέα Δημοκρατία παίζει το χαρτί του «Νόμου και της τάξης» στα σχολεία και στα πανεπιστήμια. Όποιος εκπαιδευτικός δεν αποδέχεται επί της αρχής την αξιολόγηση δεν έχει θέση στο σχολείο, όποιος φοιτητής κατηγορηθεί για βία δεν έχει θέση στο πανεπιστήμιο, κραυγάζει ο Μητσοτάκης και οι υπουργοί τρέχουν να ανακοινώσουν σειρά από κατασταλτικά μέτρα. Η εμπιστοσύνη στα δικαστήρια και στους δικαστές βρίσκεται στα τάρταρα, αλλά αν κάποιος ανακριτής παραπέμψει φοιτητή/ρια στη δικαιοσύνη, τότε τον/την καταδικάζει αυτόματα να χάσει τη φοίτησή του/της!
Η αντίσταση των εκπαιδευτικών και της νεολαίας, όμως, δεν λυγίζει. Μαζική ήταν η παρουσία συμπαραστατών την Παρασκευή 9 Μάη στο Διοικητικό Εφετείο Πειραιά όπου συζητήθηκε η αίτηση προσωρινής διαταγής αναστολής της συνδικαλίστριας μέλους Δ.Σ. της Ε.Λ.Μ.Ε. Πειραιά Χρύσας Χοντζόγλου ενάντια στην Υπουργική Απόφαση που την έθεσε σε δυνητική αργία από τις 05/03/2025.
Στο χώρο της δημόσιας Υγείας, τα κυβερνητικά εγκλήματα δεν έχουν τέλος. Φτάσαμε στο σημείο να παθαίνουν εγκαύματα ασθενείς και νοσηλευτικό προσωπικό μέσα στα χειρουργεία!
«Ένα τραγικό περιστατικό σημειώθηκε το μεσημέρι της Πέμπτης [25 Απρίλη] στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», όταν κατά τη διάρκεια χειρουργείου για καρκίνο, η ασθενής πήρε φωτιά. Συγκεκριμένα, μία 60χρονη γυναίκα υπέστη 2ου βαθμού εγκαύματα στο σώμα, ενώ πλέον, νοσηλεύεται στο ίδιο νοσοκομείο, ενώ την έχει αναλάβει πλαστικός χειρουργός. Η γυναίκα υπέστη εγκαύματα δευτέρου βαθμού από τη φωτιά που -πιθανώς- προήλθε από το σύστημα διαθερμίας που χρησιμοποιείται για αιμόσταση. Ευτυχώς, γιατροί και νοσηλευτές με πανιά κατάφεραν να σβήσουν τη φωτιά».4
Λίγες μέρες αργότερα, ήρθε η σειρά των νοσοκομείων Αγ. Σάββας και Ελπίς:
«Σοβαρά εγκαύματα ασθενών και υγειονομικών είναι ο μέχρι τώρα απολογισμός των πρόχειρων σχεδιασμών της κυβέρνησης μεταφοράς των χειρουργείων του μεγαλύτερου και καλύτερου ογκολογικού νοσοκομείου της χώρας αλλά και των Βαλκανίων «Ο Άγιος Σάββας» σε άλλα νοσοκομεία. Συγκεκριμένα οφθαλμολογικοί και γυναικολογικοί ασθενείς που είχαν προγραμματιστεί και θα εγχειρίζονταν στο «Ελπίς» αλλά και εργαζόμενοι υπέστησαν εγκαύματα μέχρι και δευτέρου βαθμού στο πρόσωπο και συγκεκριμένα στα μάτια -με εγκαύματα του αμφιβληστροειδούς τα οποία αποτελούν μόνιμη βλάβη- αλλά και σε άλλα σημεία του σώματος τους. Σύμφωνα με πληροφορίες τα εγκαύματα προκλήθηκαν από τις ειδικές λάμπες υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) που χρησιμοποιούνται για την αποστείρωση οι οποίες παρέμεναν αναμμένες, χωρίς ασθενείς και εργαζόμενοι να φορούν ειδικά γυαλιά προστασίας. Οι εργαζόμενοι είχαν προειδοποιήσει έγκαιρα για τους επικίνδυνους χειρισμούς της κυβέρνησης των ογκολογικών ασθενών με την «Εφ.Συν.» να αναδεικνύει το θέμα από την πρώτη στιγμή με πρωτοσέλιδο δημοσίευμα της «Στο χάος οι ασθενείς του “Αγίου Σάββα”, στις 25 Φεβρουαρίου».5
Η απάντηση των εργατών της Υγείας ήταν άμεση με κινητοποίηση του σωματείου στον Άγιο Σάββα τη Δευτέρα 12 Μάη με τη στήριξη του Συντονιστικού των Νοσοκομείων.6 Και είχε πίσω της τη δύναμη των αγώνων στα νοσοκομεία όλο το προηγούμενο διάστημα, μια δύναμη που καταγράφηκε με κρότο στα αποτελέσματα των εκλογών στην ΕΙΝΑΠ. Η ΔΑΚΕ και η Παγώνη έχασε την πρωτιά, η Αριστερά σημείωσε άνοδο και το Ενωτικό Κίνημα για την Ανατροπή, η παράταξη που συσπειρώνει την αντικαπιταλιστική αριστερά στα νοσοκομεία και στην οποία συμμετέχουν οι σύντροφοι/ισσες του Συντονιστικού Νοσοκομείων, βγήκε τρίτη δύναμη με τη μεγαλύτερη άνοδο σε ψήφους και ποσοστά: 1088 ψήφους και 24% (από 724 και 17% το 2022).7
Μάταια προσπαθούσε ο Γεωργιάδης με τσιμπούσια να ενισχύσει τους «συνδικαλιστές» της Δεξιάς για να κουκουλώνουν τα αίσχη του. Και μάταιοι είναι οι σχεδιασμοί της κυβέρνησης ότι θα ξαναμαζέψει τις διαρροές προς τα ακροδεξιά της παίζοντας το χαρτί του «Νόμου και της τάξης». Όσο ο Βορίδης κλιμακώνει τις ρατσιστικές επιθέσεις στους πρόσφυγες και στους μετανάστες, τόσο δίνει αέρα στα πανιά όλου αυτού του κυκλώματος. Η πραγματική δύναμη που δεν αφήνει τους φασίστες να φτάσουν στα επίπεδα της Λεπέν ή του AfD είναι το αντιρατσιστικό και αντιφασιστικό κίνημα και οι ρίζες του μέσα στο εργατικό κίνημα.
«Τέμπη-Πύλος, κοινός αγώνας»
Η Νέα Δημοκρατία τρέχει με μανία να κουκουλώσει το έγκλημα με τους 650 πνιγμένους πρόσφυγες στην Πύλο:
«Επιβράβευση των δολοφόνων της Πύλου, επίσημη συγκάλυψη του εγκλήματος, είναι η πρώτη κίνηση της νέας ηγεσίας του Υπουργείου Ναυτιλίας υπό τον Κικίλια με την πλήρη στήριξη του ΚΥΣΕΑ και του Μητσοτάκη ως προέδρου του. Μόνο έτσι μπορεί να ερμηνευτεί η τοποθέτηση στη θέση του Αρχηγού του Λιμενικού Σώματος του Τρύφωνα Κοντιζά, ενός εκ των πρωταγωνιστών της επιχείρησης που οδήγησε πάνω από 650 πρόσφυγες στον πάτο της θάλασσας και ενός εκ των οκτώ ανώτατων αξιωματικών του Λιμενικού που, όπως έχει κυκλοφορήσει στα ΜΜΕ, ο Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ) στο πρόσφατο πολυσέλιδο πόρισμά του για το ναυάγιο κρίνει ως ελεγκτέους για βαρύτατα κακουργήματα».8
Για τον κόσμο που αγωνίζεται, όμως, η σύνδεση «Τέμπη-Πύλος, κοινός αγώνας» είναι ενεργή και δυναμώνει. Αυτό φάνηκε χειροπιαστά στο Σύνταγμα στις 22 Μάρτη με τη μαζική συμμετοχή στο συλλαλητήριο και τη συναυλία που κάλεσε η ΚΕΕΡΦΑ. Χιλιάδες διαδηλωτές/ριες απαίτησαν σύνορα ανοιχτά για την προσφυγιά, να τιμωρηθούν οι δολοφόνοι της Πύλου και των Τεμπών, να μην συγκαλυφθεί κανένα κυβερνητικό έγκλημα. Συγκλόνισαν οι συγγενείς των θυμάτων των Τεμπών και της Πύλου που ένωσαν τις φωνές και τον αγώνα τους για δικαιοσύνη, αλλά και όλοι/ες που ανέβηκαν στην εξέδρα εκφράζοντας τις δυνάμεις που στήριξαν την κινητοποίηση: συνδικάτα, φοιτητικούς συλλόγους, καλλιτέχνες, δεκάδες συλλογικότητες, αγωνιστές/ριες του κινήματος αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και στην Παλαιστίνη, οργανώσεις της Αριστεράς.9
Τελευταίο χαρτί του Μητσοτάκη είναι η προσπάθεια να υποσχεθεί ότι έρχεται βελτίωση στην «καθημερινότητα» γιατί η κυβέρνηση θα φροντίσει ώστε τα πλεονάσματα του προϋπολογισμού να επιστρέψουν στην κοινωνία ενισχύοντας την ανάπτυξη. «Ας σκεφτούμε ότι όσο καλύτερα πηγαίνουν τα δημόσια οικονομικά, τόσο θα μπορούμε να επιστρέφουμε αυτό το πλεόνασμα της αναπτυξιακής πορείας προς τους πολίτες», είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης μιλώντας στην Κρήτη.10
Ξέρουμε ήδη πολύ καλά ότι αυτός ο «κύκλος» δεν βελτιώνει την κατάσταση για τους «πολίτες», αντίθετα, συγκεντρώνει κέρδη στα χέρια λίγων μέσα από την αφαίμαξη των πολλών. «“Πλεονάσματα” απ’ την πλάτη μας και το κουλούρι κέρασμα...» όπως έλεγε ο τίτλος σε σχετικό άρθρο της Εργατικής Αλληλεγγύης. Οι απεργοί της Speedex, της Wolt, της efood που βγήκαν ξανά σε απεργία με τα μηχανάκια τους στις 8 Μάη ζουν στο πετσί τους την πραγματική συμπίεση του μεροκάματου από την «αναπτυξιακή πορεία» του Μητσοτάκη.
Μαθαίνουμε, όμως, και ότι έρχονται χειρότερα: Πρόωρη αποπληρωμή 31,6 δισ. ευρώ του δημόσιου χρέους ανακοίνωσε ο Πιερρακάκης ότι σχεδιάζει η κυβέρνηση.
Γιατί πιέζεται να προαναγγείλει τέτοια θηριώδη πληρωμή η κυβέρνηση; Μέσα σε συνθήκες όπου ακόμη και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ και το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ανησυχούν για την επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομία που μπορεί να φέρουν οι εμπορικοί πόλεμοι του Τραμπ, ο υπερχρεωμένος ελληνικός καπιταλισμός είναι ξανά ευάλωτος σε μια νέα κρίση χρέους. Ο Πιερρακάκης τρέχει να καθησυχάσει τις «αγορές» ότι η κυβέρνηση θα πληρώνει ό,τι χρειαστεί.
Από πού θα βρεθούν αυτά τα τεράστια ποσά για να καταλήξουν στους τραπεζίτες; «Τα διαθέσιμα κεφάλαια είναι: α) Τα περίπου 10 δισ. ευρώ που απομένουν από το «σκληρό μαξιλάρι» του χρέους, β) τμήμα των ρευστών διαθεσίμων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, γ) έσοδα από νέο δανεισμό από τις αγορές».11
Όσο και να ειρωνεύεται ο Μητσοτάκης τον ΣΥΡΙΖΑ για τις κωλοτούμπες που έκανε η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, η αλήθεια είναι ότι η Νέα Δημοκρατία εφαρμόζει τη μνημονιακή πολιτική που κληρονόμησε από τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο Βαρουφάκης τον χειμώνα του 2015 χρησιμοποιούσε τα «ρευστά διαθέσιμα του ευρύτερου δημόσιου» για να πληρώνει το ΔΝΤ. Ο Τσακαλώτος ήταν αυτός που φρόντισε από το 2015 ως το 2019 ώστε ο Μητσοτάκης να κληρονομήσει το «σκληρό μαξιλάρι». Τηρώντας εκείνες τις δεσμεύσεις με το παραπάνω, ο Σταϊκούρας και ο Χατζηδάκης έφτασαν στα «υπερπλεονάσματα». Και τώρα ο Πιερρακάκης λέει ότι θα χρειαστούνε κι άλλα για να ικανοποιούνται οι ορέξεις των δανειστών.
Αν στα 31,6 δις πρόωρης αποπληρωμής προσθέσουμε και άλλα τόσα για τα τρέχοντα τοκοχρεολύσια και τα 28 δις για τους εξοπλισμούς, φτάνουμε σχεδόν στο μισό ΑΕΠ. Δηλαδή μέσα στα επόμενα χρόνια, αν συνεχίσει αυτή η πολιτική, θα δουλέψουμε για ένα εξάμηνο μόνο για τους τραπεζίτες και τους εμπόρους όπλων!
Αριστερά της επαναστατικής ανατροπής
Είναι τραγικό ότι η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση δεν τολμάει ούτε τώρα να προτείνει εναλλακτική απέναντι σε αυτόν το φαύλο κύκλο. Μόνο η επαναστατική αντικαπιταλιστική Αριστερά, όπως και το 2015 η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, σηκώνει το αίτημα για διαγραφή του χρέους και ρήξη με την ΕΕ.
Η διαπίστωση ότι η Αριστερά βρίσκεται σε κρίση, σε αντίθεση με τις προσδοκίες του κόσμου, έχει γίνει κοινός τόπος. Ο τρόπος για να σπάσουμε τον εγκλωβισμό σε αυτό το αδιέξοδο ξεκινάει από την αναφορά στις επαναστατικές παραδόσεις.
Να θυμηθούμε ότι για τον Μαρξ και τον Ένγκελς «η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας της τάξης». Όλη η ανοδική πορεία του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς επί σχεδόν 80 χρόνια, από τις επαναστάσεις του 1848 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, έχει στο κέντρο της αυτή τη στρατηγική επιλογή.
Δεν ήταν εύκολη εκείνη η πορεία. Στις αρχές του εικοστού αιώνα υπήρχαν ισχυρά ρεφορμιστικά ρεύματα που έλεγαν ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει: νέοι «θεσμοί», όπως η διασπορά των μετοχών των επιχειρήσεων (Χίλφερντινγκ) και η επέκταση του τραπεζικού συστήματος (Μπερνστάιν), έδιναν τη δυνατότητα στην εργατική τάξη να ελέγχει την οικονομία αν η Αριστερά κερδίσει τις εκλογές και γίνει κυβέρνηση. Τέτοιες αντιλήψεις έφταναν μέχρι το σημείο να βλέπουν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ως «φεουδαρχικό κατάλοιπο» ακόμη και τις παραμονές που ξεκινούσε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος (Κάουτσκι).
Χρειάστηκε η επιμονή επαναστατών, όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Λένιν, ο Τρότσκι και ο Γκράμσι, για να αναδειχθεί ξανά και ξανά η καρδιά του Μαρξισμού. Η Ρόζα έγραψε το θρυλικό βιβλίο της για τη «Μαζική Απεργία» επιμένοντας ότι εκεί βρίσκεται ο δρόμος για τη νίκη. Ο Λένιν, σε πείσμα όσων συκοφαντούν τη Ρώσικη επανάσταση ως «πραξικόπημα των Μπολσεβίκων», ήταν αυτός που επέμενε ότι όλη η εξουσία περνάει στα χέρια των εργατικών συμβουλίων, των Σοβιέτ. Μαζί του ο Τρότσκι, ως ηγέτης του Σοβιέτ της Πετρούπολης, οργάνωσε τη νίκη του Οκτώβρη έχοντας την έγκριση και την ενεργητική συμμετοχή της πλειοψηφίας των αντιπροσώπων των εργατών και των εργατριών στα Σοβιέτ. Αυτό το νήμα διαπερνούσε τις διαμάχες μέσα σε όλο το κύμα των επαναστάσεων εκείνης της εποχής που απλώθηκαν από τη Ρωσία στη Γερμανία και στην Ιταλία, μέχρι και την Κίνα.
Ο Γκράμσι ήταν αυτός που μέσα στις μάχες της Κόκκινης Διετίας ξεκαθάρισε ότι αριστερός επαναστάτης σημαίνει δέσιμο με τους καθημερινούς αγώνες της εργατικής τάξης για να γίνει «οργανικός διανοούμενος» της τάξης:
«Ο τρόπος ύπαρξης του νέου διανοούμενου δεν μπορεί πια να συνίσταται στην ευφράδειά του, στη στιγμιαία και εξωτερική διέγερση των συναισθημάτων και του πάθους, αλλά πρέπει να αποτελείται από την ενεργό ανάμειξη στην πρακτική ζωή ως οικοδόμου και οργανωτή…».12
Τι αλλάζει μετά την υποχώρηση του κύματος των επαναστάσεων των αρχών του εικοστού αιώνα και την επικράτηση του σταλινισμού στη Μόσχα και στα Κομμουνιστικά Κόμματα; Κατά κύριο λόγο η μεγάλη αλλαγή είναι η εγκατάλειψη της στρατηγικής ότι η απελευθέρωση είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης. Επικρατούν οι απόψεις ότι η εργατική τάξη έχει ανάγκη συμμαχιών που φτάνουν μέχρι την ανοιχτή συνεργασία της Αριστεράς με κόμματα της αστικής τάξης. Συμμαχίες που σημάδεψαν και τις ήττες των Λαϊκών Μετώπων στη δεκαετία του 1930 και τις προδοσίες των κινημάτων της Αντίστασης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με αυτόν τον τρόπο χάθηκαν ευκαιρίες που δημιουργούσαν τόσο οι κρίσεις των από πάνω, όσο και τα κύματα ριζοσπαστικοποίησης των από κάτω. Και δημιουργήθηκε μια αρνητική παράδοση αναζητήσεων ότι μια επόμενη φορά οι συμμαχίες θα αποδειχθούν πιο αποτελεσματικές και μια κυβέρνηση της Αριστεράς πιο συνεπής. Δεν ξεχνάμε ότι παραμονές της Χούντας στην Ελλάδα, η ηγεσία της ΕΔΑ έψαχνε την απάντηση στις συνεργασίες με την Ένωση Κέντρου. Η «Πρώτη φορά Αριστερά» του ΣΥΡΙΖΑ λογοδοτούσε σε εκείνη την παράδοση.
Σήμερα, όμως έχουμε ζωντανή την εμπειρία για την αποτυχία αυτής της στρατηγικής για άλλη μια φορά. Η συζήτηση για το τι πήγε στραβά είναι ορθάνοιχτη δέκα χρόνια μετά το καλοκαίρι του 2015. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ένας δημοφιλής δημοσιογράφος όπως ο Πάνος Χαρίτος ετοιμάζει ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το ελληνικό παράδειγμα- 2015, κυβέρνηση της Αριστεράς, δημοψήφισμα, Τρίτο Μνημόνιο».
Τι απαντήσεις κατατίθενται σε αυτή τη συζήτηση; Το τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ που έχει κρατήσει τον τίτλο κάτω από την ηγεσία του Σωκράτη Φάμελλου σήμερα, συνεχίζει να ψάχνει λύσεις μεγαλύτερης προσαρμογής προς τα δεξιά. Μπορεί να αναγνώρισε την αποτυχία της «ταχείας» προσαρμογής κάτω από την ηγεσία Κασσελάκη, αλλά παραμένει εγκλωβισμένο στην ίδια επιλογή έστω με άλλους ρυθμούς.
Η Νέα Αριστερά που αποχώρησε διαμαρτυρόμενη για εκείνη την κατάσταση βρίσκεται μετέωρη. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος έχει κάνει μια προσπάθεια να μπει στη συζήτηση με το νέο του βιβλίο με τίτλο «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία».13 Πάσχει, όμως, από την επανάληψη δυο βασικών αδυναμιών: υποτίμηση των διαστάσεων της συστημικής κρίσης του καπιταλισμού και ακόμη μεγαλύτερη υποτίμηση της εργατικής τάξης και του στρατηγικού ρόλου της.
Χαρακτηρίζει τη σημερινή κατάσταση ως «μεταβατική». Γράφει στη σελίδα 39:
«Η στασιμότητα των οικονομιών και η πολιτική αστάθεια αποτελούν ενδείξεις ότι ο δυτικός κόσμος βρίσκεται σε μια παρατεταμένη μεταβατική περίοδο». Αλλά περιορίζει το ζήτημα στις διαχειριστικές αδυναμίες αρχικά του Κεϋνσιανού μοντέλου και στη συνέχεια του νεοφιλελεύθερου. Κάτω από αυτό το πρίσμα, περιορίζονται οι διαστάσεις της κρίσης των από πάνω και αντίστοιχα οι βλέψεις της Αριστεράς: δεν αναζητάει δρόμους ανατροπής αλλά εναλλακτικής διαχείρισης: «Το αφήγημα της Αριστεράς πρέπει να είναι αξιόπιστο, καθορίζοντας όχι μόνο το επιθυμητό και εφικτό μέλλον, αλλά και την πορεία προς αυτό. Ένα νέο ιστορικό μπλοκ πρέπει να πιστέψει ότι τα τρέχοντα προβλήματά του- φτώχεια, χαμηλοί μισθοί, ανεπαρκείς κοινωνικές υπηρεσίες κλπ- μπορούν να αντιμετωπιστούν, έστω και εν μέρει, έστω και σταδιακά».(σελ.43)
Από την αφετηρία, λοιπόν, οι αναζητήσεις περιορίζονται στο «έστω εν μέρει, έστω σταδιακά». Κάτω από ένα τέτοιο πρίσμα, οι εναλλακτικές προτάσεις περιορίζονται ακόμη περισσότερο όταν γράφει για την κατάσταση των από κάτω:
«Οι ‘εργάτες’ δεν είναι απαραιτήτως τα μοναδικά υποκείμενα της αριστερής πολιτικής. Η εργατική τάξη, εσωτερικά διαιρεμένη βάσει του επαγγέλματος, της φυλής, του φύλου, χρειαζόταν πάντα εξωτερικούς συμμάχους (…) Το κοινωνικό σώμα γενικά δεν είναι σε καλή κατάσταση: μοιάζει κατακερματισμένο, ενώ έχουν εδραιωθεί στο εσωτερικό του οι συντεχνιακές αντιλήψεις, ο ατομικισμός και οι χαμηλές προσδοκίες».(σελ.151-4)
Είναι τραγικά ειρωνικό ότι αυτό το βιβλίο κυκλοφορούσε τις μέρες που οι δρόμοι πλημμύριζαν από τα συγκλονιστικά συλλαλητήρια της 28 Φλεβάρη. Καθόλου παράξενο ότι στη Νέα Αριστερά εμφανίζονται αποχωρήσεις. Ένα δείγμα είναι η αποχώρηση του πρώην βουλευτή Χρήστου Καραγιαννίδη που δήλωσε:
«Είχα την τιμή να είμαι μεταξύ των συντροφισσών και των συντρόφων που υπέγραψαν το ιδρυτικό κείμενο της Νέας Αριστεράς που κατατέθηκε στον Άρειο Πάγο. Η προσπάθεια ξεκίνησε με ενθουσιασμό και είχε όλα τα εχέγγυα πως δεν θα επαναληφθούν τα τραγικά λάθη του πρόσφατου παρελθόντος. Δυστυχώς όμως η συνέχεια δεν ήταν αντάξια της ανάγκης να υπάρξει ένα αριστερό ριζοσπαστικό κόμμα στην χώρα. Η επιμονή στη στρατηγική του Λαϊκού Μετώπου, με τον εαυτό μας άντε και με τον ΣΥΡΙΖΑ ή το νεοφιλελέ ΠΑΣΟΚ, μας έχει καθηλώσει σε μια ατέρμονη συζήτηση, μεταξύ στελεχών κυρίως, περί συνεργασιών με τις υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις που βρίσκονται αριστερότερα της ΝΔ. (…) Καλλιεργούμε κι εμείς μια πολιτική στρατηγική που ο κεντρικός της στόχος είναι ο κυβερνητισμός».14
Είναι επιτακτική η ανάγκη για μια Αριστερά που βλέπει στην εργατική τάξη όπως είναι στο σήμερα το υποκείμενο της κοινωνικής αλλαγής. Όπως τονίζει ο Άλεξ Καλλίνικος, δίνοντας συγκεντρωμένη την εικόνα για το εργατικό κίνημα και τις απεργίες, για τους αγώνες των γυναικών, για το αντιρατσιστικό κίνημα, για την ενότητα και τον αντικαπιταλισμό που μπορεί να ανεβάσει αυτή τη δύναμη σε άλλο επίπεδο ώστε να αποτελέσει εναλλακτική λύση:
«Η αντικαπιταλιστική Αριστερά πρέπει να διασφαλίσει ότι παλεύει με συνέπεια για τη συνολική χειραφέτηση με προοπτική να σαρώσει όχι μόνο την οικονομική εκμετάλλευση αλλά και τις μυριάδες μορφές καταπίεσης στις οποίες υπόκεινται οι άνθρωποι. (…) Με απροσδόκητους τρόπους, η παγκόσμια εργατική τάξη, στην οποία ο Μαρξ και ο Ένγκελς απευθύνονται στο τέλος του Κομμουνιστικού Μανιφέστου θα μπορούσε έτσι να αρχίσει να αναδύεται ως συλλογικό υποκείμενο σε αυτή την εποχή της καταστροφής».15
Παραμένουν επίκαιρα τα λόγια του Τόνι Κλιφ στο τέλος της αυτοβιογραφίας του: «Η εργατική τάξη, όχι το κόμμα, κάνει την επανάσταση, αλλά το κόμμα οδηγεί την τάξη. Όπως έγραφε σωστά ο Τρότσκι, ‘Χωρίς μια οργάνωση που καθοδηγεί, η ενέργεια των μαζών μπορεί να εκτονωθεί, όπως ο ατμός όταν δεν βρίσκεται σε πιστόνι. Αλλά, αυτό που κινεί τα πράγματα είναι ο ατμός, όχι το πιστόνι’.
Η διαφορά ανάμεσα στην επιτυχία και την αποτυχία, ανάμεσα στη Ρώσικη επανάσταση και στις άλλες εργατικές επαναστάσεις ήταν το γεγονός ότι σε εκείνη υπήρχε ένα μαζικό επαναστατικό κόμμα που έδινε αποτελεσματική ηγεσία. Οι σοσιαλιστές δεν μπορούν να καθορίσουν τη στιγμή όπου ξεσπάει μια επαναστατική κρίση, αλλά είναι αυτοί που καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα στο βαθμό που χτίζουν ένα δυνατό επαναστατικό κόμμα.
Ο Κάτων ο Πρεσβύτερος, μέλος της Γερουσίας στη Ρώμη, έκλεινε όλες τις ομιλίες του με τα εξής λόγια: ‘Cartago delenda est’- ‘Η Καρθαγένη πρέπει να καταστραφεί’. Και τελικά η Ρώμη νίκησε την Καρθαγένη. Ας κλείσουμε με αυτά τα λόγια: ‘Το επαναστατικό κόμμα πρέπει να χτιστεί’».16
Σημειώσεις
1. Tony Cliff, A world to win, Life of a revolutionary, Bookmarks, London 2000, p.6
2. Στέλιος Μιχαηλίδης, Πρωτομαγιά 2025: Στους δρόμους σε όλο τον πλανήτη, Εργατική Αλληλεγγύη 1671, 7 Μάη 2025, https://ergatiki.gr/article.php?id=36611&issue=1671
3. https://ergatiki.gr/article.php?id=36609&issue=1671
4. https://www.cnn.gr/ellada/story/473737/asthenis-epiase-fotia-mesa-sto-xeirourgeio-diataxthike-ede-i-anartisi-georgiadi
5. Άγιος Σάββας: Εγκαύματα σε ασθενείς και υγειονομικούς το αποτέλεσμα του κλεισίματος των χειρουργείων, https://www.efsyn.gr/ellada/ygeia/471496_agios-sabbas-egkaymata-se-astheneis-kai-ygeionomikoys-apotelesma-toy
6. https://www.facebook.com/photo?fbid=4153012011645342&set=a.1691954007751167
7. Στέλιος Μιχαηλίδης, Εκλογές ΕΙΝΑΠ- βροντερό μήνυμα ανατροπής, Εργατική Αλληλεγγύη 1666, 2 Απρίλη 2025, https://ergatiki.gr/article.php?id=36468&issue=1666
8. Λένα Βερδέ, Έγκλημα στην Πύλο: Συγκάλυψη με προαγωγή!, Εργατική Αλληλεγγύη 1666, 2 Απρίλη 2025, https://ergatiki.gr/article.php?id=36475&issue=1666
9. https://ergatiki.gr/article.php?id=36433&issue=1665
10. https://www.primeminister.gr/2025/05/09/36209
11. Πάνος Κοσμάς, Πρόωρη αποπληρωμή 31,6 δις, Εφημερίδα των Συντακτών, 8 Μαϊου 2025, https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/471623_proori-apopliromi-316-dis
12. Antonio Gramsci, The formation of intellectuals, The Modern Prince and other writings, International publishers, New York, Third printing 1968, p.122
13. Ευκλείδης Τσακαλώτος, Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2025
14. Παραίτηση Καραγιαννίδη από Νέα Αριστερά, https://www.efsyn.gr/politiki/antipoliteysi/471964_paraitisi-karagiannidi-apo-nea-aristera-me-aihmes-gia-aytarhismo-kai
15. Άλεξ Καλλίνικος, Η νέα Εποχή της Καταστροφής, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2024, σελ. 216
16. Tony Cliff, A world to win, Life of a revolutionary, Bookmarks, London 2000, p.234