"ADOLESCENCE" - Τηλεοπτική σειρά 2025
Τι φταίει για την άνοδο των κρουσμάτων βίας μεταξύ ανηλίκων;
Η Λίλιαν Μπουρίτη εντοπίζει τις αιτίες και δείχνει τη διέξοδο.
Η αγγλική σειρά “Adolescence” (Εφηβεία), των Τζακ Θορν και Στίβεν Γράχαμ εμφανίζεται στην πλατφόρμα του Netflix και έχει δημιουργήσει πάταγο. Από την πρώτη βδομάδα ως και σήμερα βρίσκεται στην κορυφή τηλεθέασης. Υπολογίζεται ότι την έχουν δει 110 εκατομμύρια άνθρωποι. Παράλληλα, με αφορμή τη σειρά, έχει ανοίξει θυελλώδης συζήτηση σχετικά με τις αιτίες της βίας μεταξύ των εφήβων και τους τρόπους αντιμετώπισης.
Πρόκειται για μια σειρά 4 επεισοδίων που ακολουθεί την ιστορία του 13χρονου Τζέιμι Μίλερ, ο οποίος συλλαμβάνεται ως ύποπτος για τη δολοφονία μιας συμμαθήτριάς του, της Κέιτ. Ο σκηνοθέτης Φίλιπ Μπαραντίνι έχει χρησιμοποιήσει την απαιτητική τεχνική του μονοπλάνου. Κάθε επεισόδιο έχει γυριστεί με μία μόνο συνεχόμενη λήψη, τεχνική που δημιουργεί ατμόσφαιρα ανατριχιαστικής και χαρακτηριστικής ρεαλιστικότητας. Εντύπωση προκαλούν και οι πολύ καλές ερμηνείες όλων των ηθοποιών της σειράς και ειδικά του 15χρονου Όουεν Κούπερ που υποδύεται τον 13χρονο Τζέιμι και του Στίβεν Γκράχαμ, που εκτός από σεναριογράφος της σειράς, εμφανίζεται και ως ηθοποιός και υποδύεται τον πατέρα του Τζέιμι.
Όμως, πέρα από την καλλιτεχνική της αξία, ο βασικός λόγος που αυτή η σειρά χαρακτηρίστηκε “φαινόμενο” και έχει τόσο μεγάλη τηλεθέαση είναι η συζήτηση που προκαλεί με την υπόθεσή της. Σε μια μέση, απλή γειτονιά κάποιας βρετανικής πόλης, η πόρτα του σπιτιού σπάει και οι αστυνομικές δυνάμεις ορμούν για να συλλάβουν τον 13χρονο Τζέιμι που κατηγορείται για τη βίαιη με πολλαπλές μαχαιριές δολοφονία μιας συμμαθήτριας του. Η οικογένεια του Τζέιμι περιγράφεται ως μία “τυπική” εργατική οικογένεια, χωρίς να υπάρχουν σημάδια κακοποίησης από την πλευρα των γονιών. Ο Τζέιμι παρουσιάζεται ως ένα “κανονικό” παιδί με καλές σχολικές επιδόσεις. Η σειρά προσπαθεί να δείξει πώς έφτασε ο έφηβος Τζέιμι στο σημείο να διαπράξει αυτή τη δολοφονία,
Μέσα σε αυτή της την προσπάθεια, ρίχνει φως στο πραγματικό πρόβλημα του εύκολα προσβάσιμου μισογυνιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο. Και στο πώς τα νεαρά αγόρια μπορεί να είναι ευάλωτα να ασπαστούν την κουλτούρα του incel (μεταφράζεται ως ακούσια αγαμία) και τη λεγόμενη “ανδρόσφαιρα”. Με λίγα λόγια να υιοθετήσουν τις ακραία σεξιστικές ιδέες, που περιγράφουν τα κορίτσια και τις γυναίκες ως υπεύθυνες για όλα τα προβλήματα, με αποτέλεσμα να στρέφεται η οργή αυτών των εφήβων προς τις συμμαθήτριές τους.
Το Adolescence δεν βασίζεται σε μια συγκεκριμένη πραγματική υπόθεση, αλλά ο σεναριογράφος Γκράχαμ αποκάλυψε ότι η σειρά εμπνεύστηκε από την αυξανόμενη κρίση εγκλημάτων με μαχαίρια στην Αγγλία. «Υπήρξε ένα περιστατικό όπου ένα νεαρό αγόρι φέρεται να μαχαίρωσε ένα κορίτσι», δήλωσε ο Γκράχαμ. «Με σόκαρε. Σκεφτόμουν: Τι συμβαίνει; Πώς φτάσαμε ως κοινωνία στο σημείο όπου ένα αγόρι σκοτώνει ένα κορίτσι με μαχαίρι; Ποιο ήταν το ερέθισμα; Και μετά συνέβη ξανά και ξανά. Ήθελα πραγματικά να ρίξω φως σε αυτό το θέμα και να ρωτήσω γιατί συμβαίνει αυτό σήμερα; Τι πάει στραβά ; Πώς φτάσαμε ως εδώ;1».
Ο Γκράχαμ αποκάλυψε ότι αρχικά δεν ήταν εξοικειωμένος με την έννοια του “manosphere” (ανδρόσφαιρα), ένα δίκτυο ιστοσελίδων, φόρουμ και διαδικτυακών κοινοτήτων που εστιάζουν στα δικαίωματα των ανδρών και την αντίθεση στις γυναίκες και στους αγώνες τους κατά των σεξιστικών διακρίσεων. «Δεν ήξερα τι ήταν μέχρι που ο Τζακ Θορν μου εξήγησε και έμεινα άναυδος» αναφέρει. Η κυκλοφορία του Adolescence ήρθε λίγο μετά την καταδίκη του δολοφόνου από το Σάουθπορτ, Άλεξ Ρουντακουμπάνα, ο οποίος καταδικάστηκε σε τουλάχιστον 52 χρόνια φυλάκισης για τη δολοφονία τριών κοριτσιών σε ένα εργαστήριο χορού τον Ιούλιο του 2024.1
Σε συνέντευξη της στους Financial Times, που έγινε με αφορμή τη σειρά Adolescence, η Βeeban Kidron μίλησε για τις ευθύνες των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών που δεν διστάζουν να κάνουν κακό στα παιδιά για να μεγαλώνουν τα κέρδη τους. Η Kidron ήταν σκηνοθέτιδα, και από το 2013 είναι μέλος της Βουλής των Λόρδων στην Αγγλία. Περιγράφει στη συνέντευξή της, ότι άρχισε να ασχολείται με τα δικαιώματα των παιδιών στο διαδίκτυο και πώς αυτά καταπατώνται από τις μεγάλες ψηφιακές εταιρείες, όταν πριν 10 χρόνια συνάντησε ένα στέλεχος σε τεχνολογική εταιρεία που της αποκάλυψε ότι «οι εταιρείες τεχνολογίας ξέρουν ότι κάνουν κακό στα παιδιά, αλλά υπάρχουν λεφτά να βγουν» κι ότι αποκαλούν τη νεολαία “χαμένη γενιά”.
Ισορροπία;
Αναφέρει στη συνέντευξή της ότι όταν είδε τη στήριξη που δίνουν αυτές οι εταιρείες με επικεφαλής τους Zuckeberg (Meta), Pichai (Google) και Musk (X) στον Τραμπ και την παρουσία τους στην ορκωμοσία του, πείσμωσε ακόμα περισσότερο. Η Kidron προσπαθεί να αποδείξει ότι τα κράτη μπορούν και έχουν την υποχρέωση να βάλουν φρένο στις εταιρείες τεχνολογίας και να τις αναγκάσουν να συμμορφώνονται σε κανονισμούς. Διαπίστωσε όμως ότι υπάρχουν δυσκολίες, γιατί η κυβέρνηση της Αγγλίας προσπαθεί να εξισορροπήσει τα συμφέροντα των τεχνολογικών εταιρειών με τα συμφέροντα των χρηστών. Αλλά όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «πού είναι η ισορροπία ανάμεσα σε έναν έφηβο και μια πλατφόρμα που ξοδέυει δισεκατομμύρια για να διατηρήσει την προσοχή του».2
Και πραγματικά πρόκειται για τον τρόπο που δουλεύει ο ίδιος ο καπιταλισμός και συνολικά η άρχουσα τάξη. Το τι πουλάνε οι τεχνολογικές πλατφόρμες έχει να κάνει με τον ανταγωνισμό μεταξύ τους, αλλά και με την κρίση του συστήματος. Από τη μία οι καπιταλιστές βγάζουν τεράστια κέρδη και από την άλλη ο καπιταλισμός χρησιμοποιεί τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας για να μεταδώσει τις κυρίαρχες ιδέες.
Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί σε ιστοσελίδες ακραία σεξιστικές ομάδες που ονομάζονται “ανδρόσφαιρα” και όπου διάφορα ακροδεξιά καθάρματα χρησιμοποιούν τον σεξισμό για να βρουν ακροατήριο. Αυτές οι σελίδες είναι δημοφιλείς σε νέους μοναχικούς, οργισμένους άνδρες που ψάχνουν να βρουν απαντήσεις για την απομόνωση και την δυστυχία τους. Οι σεξιστικές ιδέες αυτών των ιστοσελίδων εναντίον των γυναικών είναι μια ακραία εκδοχή του σεξισμού που προβάλλεται από την ίδια την καπιταλιστική κοινωνία. Αυτές οι διαδικτυακές ομάδες καθοδηγούνται ιδεολογικά από ακροδεξιές οργανώσεις. Δεν είναι απλά ομάδες έκφρασης κάποιων σεξιστών. Για παράδειγμα όταν ο Τραμπ εκλέχτηκε το Νοέμβριο η φράση “το σώμα σου, η επιλογή μου” κατέκλυσε το διαδίκτυο. Δύο μέρες μετά την εκλογή του Τραμπ η φράση “το σώμα σου, η επιλογή μου” και “γυρνα πισω στην κουζίνα” ανέβηκε κατα 4.600% στο Τουίτερ.3
Η σειρά Adolescence στην ουσία δείχνει με τον πιο δραματικό τρόπο, ότι ειδικά σε μια περίοδο πολύπλευρης κρίσης, όπως η σημερινή, η άρχουσα τάξη κάνει μια ολόκληρη ιδεολογική επίθεση χρησιμοποιώντας το δηλητήριο του σεξισμού με το οποίο προσπαθεί να διασπάσει την εργατική τάξη και τη νεολαία για να αποπροσανατολίσει. Τα νεαρά αγόρια της εργατικής τάξης, που πλέον λόγω της κρίσης δεν μπορούν να ανταποκριθούν στον ρόλο που ο καπιταλισμός τους έχει φορέσει, του ανεξάρτητου, “κουβαλητή” άντρα, αλλά αντίθετα χρειάζεται να δουλέψουν σε κακοπληρωμένες δουλειές μήπως και επιβιώσουν, είναι δικαιολογημένα οργισμένα. Αυτή την οργή οι από πάνω προσπαθούν να την στρέψουν στα κορίτσια που παλεύουν ενάντια στον σεξισμό, για να μην στραφεί προς το ίδιο το σύστημα που διαλύει τις ζωές της νεολαίας. Σε τέτοιο βαθμό που φτάνουμε ακόμα και σε δολοφονίες, σαν κι αυτή που έκανε ο Τζέιμι στη σειρά. Αλλά δεν είναι μόνο η ιδεολογική επίθεση. Είναι και οι υλικές συνθήκες που παίζουν ρόλο στη βία των ανηλίκων.
Οι πιέσεις της κρίσης
Είναι η οικονομική κρίση που δυσκολεύει συνεχώς τη ζωή της εργατικής οικογένειας. Οι γονείς του Τζέιμι παρουσιάζονται εύστοχα από τους σεναριογράφους της σειράς ως γονείς που νοιάζονται πραγματικά για τα παιδιά τους. Όμως για να καταφέρουν να επιβιώσουν μέσα σε αυτές τις συνθήκες τρέχουν και δεν φτάνουν. Η πραγματικότητα είναι ότι το κράτος έχει φορτώσει αποκλειστικά στην εργατική οικογένεια τη φροντίδα των παιδιών. Με τη διάλυση του κράτους πρόνοιας οι κυβερνήσεις μετακυλίουν συνεχώς τις ευθύνες για τη φροντίδα των παιδιών στη σφαίρα του ιδιωτικού, στην εργατική οικογένεια.
Παράλληλα στη σειρά παρουσιάζεται με μελανά χρώματα το σχολείο του Τζέιμι. “Δεν το αντέχω το σχολείο. Μαθαίνουν τίποτα εκεί μεσα; Σαν μαντρί είναι” είναι μια φράση της σειράς στο δεύτερο επεισόδιο, οπου παρουσιάζεται η επίσκεψη της αστυνομίας στο σχολείο. Πράγματι το σχολείο παρουσιάζεται απαξιωμένο. Οι καθηγητές μοιάζουν εξουθενωμένοι, αμήχανοι και φοβισμένοι. Σε υποστελεχωμένα σχολεία πρέπει να ανταποκριθούν σε καθήκοντα στα οποία δεν προλαβαίνουν. Πρέπει να παίξουν και ρόλο κοινωνικού λειτουργού ή ψυχολόγου. Και πραγματικά αυτή είναι η εικόνα των σχολείων, όχι μόνο στην Αγγλία, αλλά και στην Ελλάδα. Με μαθητές να στριμώχνονται ανά 25 σε τμήματα, με κενά εκπαιδευτικών, με διώξεις αγωνιστών καθηγητών και με κτίρια υπό κατάρρευση. Παράλληλα το εξετασιοκεντρικό σύστημα, ο ανταγωνισμός, η επιβολή του επικρατέστερου προς τον αδύναμο, η ατομικότητα είναι ο τρόπος που οι από πάνω θέλουν να λειτουργεί το Δημόσιο Σχολείο.
Η πρεμιέρα της σειράς συνέπεσε με τις προειδοποιήσεις του Βρετανού Πρωθυπουργού Keir Starmer τον Ιανουάριο σχετικά με μια νέα “τρομοκρατική απειλή” που αντιμετωπίζει η χώρα –“μοναχικοί, αντικοινωνικοί νέοι άνδρες” που περνούν τον χρόνο τους μπροστά σε οθόνες, έχοντας πρόσβαση σε ακραίο διαδικτυακό περιεχόμενο, εμπνευσμένο άλλοτε από παραδοσιακές τρομοκρατικές ομάδες και άλλοτε από τη γενική εμμονή με τη βία. Ο Starmer δήλωσε ότι θα προβάλλει σε όλα τα σχολεία της Αγγλίας το Adolescence. Παράλληλα όμως το μέτρο που θα πάρει είναι η αύξηση της καταστολής για να σταματήσει τη βία ανηλίκων. Το Υπουργείο Παιδείας της Αγγλίας ανακοίνωσε την έναρξη εκστρατείας ελέγχων για την εφαρμογή της απαγόρευσης χρήσης κινητών στα σχολεία, αν και η αποτελεσματικότητα αυτής της απαγόρευσης τίθεται σε αμφισβήτηση.
Αυτά τα μέτρα μας θυμίζουν την επίθεση της κυβέρνησης Μητσοτάκη που το φθινόπωρο ανακοίνωσε ότι θα κατεβάσει νομοσχέδιο, υποτίθεται για να πατάξει τη νεανική βία και παραβατικότητα. Ανακοίνωσε αστυνομικά μέτρα στα σχολεία και δικαστικές ρυθμίσεις που σκληραίνουν τις ποινές για ανήλικους παραβάτες. Και επανέρχονται τώρα ξανά στο ίδιο μοτίβο. Αυτά τα μέτρα το μόνο που θα πετύχουν είναι να φέρουν περισσότερη βία. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η κατασταλτική αντιμετώπιση του φαινομένου όχι μόνο δεν θα λύσει το πρόβλημα, αλλά πιθανότατα θα το επιδεινώσει. Το παράδειγμα είναι οι ΗΠΑ, που επενδύουν στις τεχνολογίες ασφάλειας, επιτήρησης και καταστολής και φιγουράρουν σταθερά πρώτες και με διαφορά από τις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ στα κρούσματα βίας από ανήλικους.4
Υπάρχει όμως τρόπος να σταματήσουμε τη βία ανηλίκων, τον σεξισμό και τον ρατσισμό, το δηλητήριο με το οποίο οι από πάνω ποτίζουν τη νεολαία και την εργατική τάξη για να μην πληρώσουν οι ίδιοι την κρίση; Χρειάζεται να ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι οι ζωές και η καθημερινότητα της νεολαίας δεν είναι μόνο η απομόνωση στα δωμάτιά τους και το σερφάρισμα σε ιστοσελίδες. Είναι και η κοινωνικοποίηση και η συλλογικότητα. Και πάνω από όλα είναι και οι αγώνες που δίνουμε στα σχολεία, στις σχολές, στους εργατικούς χώρους και στις γειτονιές. Όπου άντρες και γυναίκες, ντόπιοι και μετανάστες παλεύουμε μαζί ενάντια στις επιθέσεις των κυβερνήσεων. Και ευτυχώς οι μάχες αυτές δυναμώνουν, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παγκόσμια.
Καταρχάς μέσα στις ΗΠΑ. Το Σάββατο 5 Απρίλη πάνω από ένα εκατομμύριο κόσμος ρίχτηκε στη μάχη ενάντια στον Τραμπ. Οι διαδηλώσεις ήταν γιγάντιες. Οργανώθηκαν με το σύνθημα “Κάτω τα χέρια” σε σχεδόν 1.400 σημεία σε ολόκληρη τη χώρα. Κάτω τα χέρια από τα σχολεία και τα νοσοκομεία, κάτω τα χέρια από τις συντάξεις, κάτω τα χέρια από την προστασία του περιβάλλοντος. Αλλά ταυτόχρονα και κάτω τα χέρια από τους μετανάστες, από τις γυναίκες και τα ΛΟΑΤΚΙ, ενώ σε πολλές από τις κινητοποιήσεις υπήρχαν μεγάλα μπλοκ αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη.
Η επίθεση του Τραμπ εκλαμβάνεται σαν μια ενιαία μάχη και όλα τα ζωντανά κινήματα ένωσαν τις δυνάμεις τους για να τον αντιμετωπίσουν. Είναι πολύ μεγάλη η διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις διαδηλώσεις και στο αντίστοιχο κύμα της πρώτης τετραετίας του Τραμπ. Όχι μόνο όσον αφορά στο μέγεθος. Οι κινητοποιήσεις ήταν παντού ένα κάλεσμα για μάχη εδώ και τώρα, όχι για υπομονή. Όλοι οι διαδηλωτές βγήκαν για να πουν ότι οι επιθέσεις δεν θα περάσουν, ότι δεν θα τους αφήσουν να διαλύσουν τις ζωές και τα δικαιώματα των απλών ανθρώπων. Αντίθετα με την ψεύτικη εικόνα της παντοκρατορίας του Τραμπ που προβλήθηκε μετά τις εκλογές, η άγρια επίθεση που εξαπολύει μαζί με τον Μασκ ξεσηκώνει νέες δυνάμεις αντίστασης.5
Παρόμοια εικόνα και στην Ελλάδα. Η εργατική τάξη και η νεολαία έχει μπει μαζικά στη μάχη ενάντια στην κυβέρνηση Μητσοτάκη. Από τη μεγαλειώδη Γενική Απεργία στις 28 Φλεβάρη, ως τη Γενική Απεργία στις 9 Απρίλη ο κόσμος βγαίνει με την αυτοπεποίθηση ότι δίνει τη μάχη για να νικήσει. Να πέσει η κυβέρνηση των δολοφόνων. Και παράλληλα έχουν ανοίξει όλοι οι αγώνες ενάντια στον σεξισμό και τον ρατσισμό. Από τη 8 Μάρτη ενάντια στην καταπίεση των γυναικών, όπου η νεολαία κατέβηκε μαζικά στο πλευρό της εργατικής τάξης. Ως τις 22 Μάρτη με την πολύ μεγάλη συγκέντρωση-συναυλία ενάντια στο ρατσισμό της κυβέρνησης που δολοφονεί πρόσφυγες και μετανάστες, όπως τους 650 πρόσφυγες στην Πύλο και ενάντια στην ακροδεξιά και τον φασισμό. Αυτός είναι ο τρόπος για να ξεμπερδεύουμε με την κυβέρνηση Μητσοτάκη και όλες τις κυβερνήσεις που χειροτερεύουν τις συνθήκες για τη βία ανηλίκων και να ανοίξουμε το δρόμο για τη συνολική ανατροπή του συστήματος.
Η σειρά Adolescence είναι πράγματι μια πολύ καλή σειρά. Δεν είναι τυχαίο ότι δέχτηκε τις χειρότερες κριτικές κι επιθέσεις από τον Έλον Μασκ και τον Μπόρις Τζόνσον. Ανοίγει όλα τα ερωτήματα σχετικά με τη βία των εφήβων και βοηθάει στο να γίνει πολύ πλατιά συζήτηση για το ποιος είναι ο τρόπος να αντιμετωπιστεί. Η απάντηση είναι ότι η βία ενός ολόκληρου συστήματος σε κρίση είναι στην πραγματικότητα αυτή που αντανακλάται σε κάθε εκδήλωση βίας ανηλίκων. Παλεύουμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία που τον έλεγχο θα τον έχει η εργατική τάξη και όχι τα κέρδη των καπιταλιστών. Για να φτάσουμε ως εκεί οργανώνουμε τους αγώνες του σήμερα, αλλά παράλληλα βάζουμε τη στρατηγική ότι μπορούμε να φτιάξουμε μια κοινωνία χωρις εκμετάλλευση και καταπίεση, με παιδιά ελεύθερα και ίσα, όταν η εργατική τάξη πάρει την εξουσία.
Σημειώσεις
1. https://www.iefimerida.gr/media/adolescence-seira-netflix-einai-alithini-istoria
2. https://www.ft.com/content/aa55f073-c05c-458b-9a1f-d27bc64f7f5d
3. https://socialistworker.co.uk/womens-liberation/whats-behind-online-sexist-hate/
4. Λίλιαν Μπουρίτη. Κοίτα ποιοι μιλάνε για τη βία ανηλίκων. Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 165. Ιούλιος- Αύγουστος 2024
https://www.socialismfrombelow.gr/article. php?id=1492&issue=165#gsc.tab=0
5. Νίκος Λούντος. ΗΠΑ Γενικός ξεσηκωμός κατά Τραμπ. Κάτω τα χέρια, Εργατική Αλληλεγγύη, Νο 1667 ,7 Απριλίου 2025
https://ergatiki.gr/article. php?id=36516&issue=1667