Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή φέρνει τρικυμίες στα “ήρεμα νερά” Μητσοτάκη-Ερντογάν. Ο Γιώργος Ράγκος προβάλλει τη διεθνιστική απάντηση.
«Η Αθήνα κινείται σε πολλά επίπεδα με το βλέμμα στραμμένο στο Ισραήλ, στην Ουάσιγκτον, αλλά και στο Παρίσι... Ψηλά στην ελληνική ατζέντα είναι να παραμείνουν απολύτως ενεργές έρευνες για κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Υπενθυμίζεται ότι η αμερικανική εταιρεία Chevron, δεύτερη μεγαλύτερη παγκοσμίως ιδιωτική εταιρεία που δραστηριοποιείται στον κλάδο των υδρογονανθράκων, εκδήλωσε πρόσφατα ενδιαφέρον για έρευνες στη θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου και έως δυτικά της Κρήτης...»1
«Αργά, μεθοδικά και με προσεκτικές κινήσεις, προκειμένου να μη διαταράξει τις σημαντικές αμερικανοτουρκικές ισορροπίες, κινείται η Άγκυρα στο πεδίο της Λιβύης, όπως προκύπτει από τη συμφωνία που υπεγράφη χθες στην Κωνσταντινούπολη ανάμεσα στη Λιβυκή Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου (NOC) και την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) για έρευνες σε θαλάσσιες περιοχές που βρίσκονται στα ανοιχτά της Λιβύης. Αυτή η συμφωνία έρχεται λίγο μετά από μια σειρά εξελίξεων που προδίδουν τον στενό συντονισμό της τουρκόφιλης προσωρινής κυβέρνησης της Τρίπολης με την Άγκυρα, όπως η αντίδραση για τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Αθήνας στα νότια της Κρήτης».2
«Κατά τη συνέντευξη τύπου που παραχώρησε ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης μετά το τέλος της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη, επανέλαβε εκ νέου ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο είναι απαράδεκτο, παράνομο και ανυπόστατο, καθώς και ότι δεν παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα, θέση, την οποία η Αθήνα θα ζητήσει να περιληφθεί εκ νέου στα συμπεράσματα της επικείμενης Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε.».3
«Πλοία του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού μεταβαίνουν προληπτικά έξω από τα χωρικά ύδατα της Λιβύης, ελέγχοντας για ροές παράνομων μεταναστών, ανέφερε ο Κυριάκος Μητσοτάκης τη Δευτέρα (23/6), κατά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Τασούλα».4
Αλλά: «ο πραγματικός στόχος της αποστολής του Πολεμικού Ναυτικού έξω από τα χωρικά ύδατα της Λιβύης δεν είναι ο ρατσιστικός “έλεγχος των μεταναστευτικών ροών”, όπως υποκριτικά δηλώνει ο Μητσοτάκης. Η αποστολή του ελληνικού στόλου είναι μια ωμή επίδειξη ισχύος σε βάρος της Λιβύης, μια ψυχροπολεμική κλιμάκωση που ρίχνει ακόμα περισσότερο λάδι στη φωτιά που καίει σήμερα στη Μέση Ανατολή και την ανατολική Μεσόγειο. Η απόφαση για την αποστολή του ναυτικού στα παράλια της Λιβύης πάρθηκε λίγα εικοσιτετράωρα μετά την υιοθέτηση, επί της ουσίας, του «Τουρκολιβυκού Μνημονίου» από την «κυβέρνηση της Βεγγάζης… η Αθήνα κατέθεσε τον περασμένο Απρίλιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση έναν χάρτη με βάση τον οποίο ολόκληρο το Αιγαίο, το μισό Λιβυκό πέλαγος και ένα μεγάλο τμήμα της ανατολικής Μεσογείου ανήκουν στην Ελλάδα… η Άγκυρα απάντησε με έναν δικό της χάρτη στον οποίο το μισό Αιγαίο, ένα μεγάλο κομμάτι του Λιβυκού Πελάγους και ένα μεγάλο κομμάτι της Ανατολικής Μεσογείου είναι δικά της».5
Μόνο από τα παραπάνω, βλέπουμε ότι ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία είναι, ξανά, σε επικίνδυνη όξυνση. Τα «ήρεμα νερά» είναι παρελθόν. Η βασική αιτία της όξυνσης είναι η νέα «πραγματικότητα» που διαμορφώνουν οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή και η «κρίση ηγεμονίας» του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού που δίνει «δυνατότητες» στις περιφερειακές δυνάμεις.
Ο ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός είναι ένας τοπικός ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός με επίδικο τον έλεγχο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Γιατί, όσο ιμπεριαλιστικές είναι οι βλέψεις της Τουρκίας που φτάνουν μέχρι τη Λιβύη, άλλο τόσο ιμπεριαλιστικός είναι και ο «άξονας» Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος-Ισραήλ και οι απαιτήσεις ότι η χάραξη των ΑΟΖ μεταξύ αυτών των χωρών αποκλείει την Τουρκία από την Ανατολική Μεσόγειο.6
Η ιστορία του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού
Η ιστορία του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού είναι χρήσιμη γιατί «φωτίζει» τον χαρακτήρα του πέρα από τους εθνικιστικούς μύθους, όπου η ελληνική πλευρά είναι μονίμως «αμυνόμενη» και με το Διεθνές Δίκαιο με το μέρος της απέναντι σε μια τουρκική προκλητικότητα και επιθετικότητα που είχε πάντα «από πίσω» το ΝΑΤΟ και τους Αμερικάνους.
Η Ανατολική Μεσόγειος, λόγω της στρατηγικής της θέσης δίπλα στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής καθώς και της σύνδεσής της στο βορρά με την Μαύρη Θάλασσα και στο νότο με την Ερυθρά Θάλασσα, τον Ινδικό Ωκεανό και τον Περσικό Κόλπο μέσα από τη Διώρυγα του Σουέζ, ήταν ανέκαθεν στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών συμφερόντων και των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ο ελληνικός καπιταλισμός έχει μια μακρόχρονη παράδοση εμπλοκής στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Ιστορικά ήταν παρών στο διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έστω κι αν δεν μπόρεσε να κρατήσει όλες τις εδαφικές κατακτήσεις του μετά την Μικρασιατική Εκστρατεία. Αυτό καθόρισε το «μεγάλωμα» (σε έκταση και πληθυσμό) του νέου ελληνικού κράτους μέσα από τις διαδοχικές πολεμικές συγκρούσεις (Α ΠΠ, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μικρασιατική Εκστρατεία).
Τα αποτελέσματα αυτής της περιόδου αποτυπώνονται στη περίφημη «Συνθήκη της Λωζάνης», το 1923, υπό τη «κηδεμονία» όλων των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, που την συνυπέγραψαν «εγγυητές». Μια Συνθήκη, ποτισμένη με το αίμα χιλιάδων φαντάρων, προϊόν ιμπεριαλιστικών πολέμων, μοιρασιών και εθνοκαθάρσεων (μέσω της ανταλλαγής πληθυσμών). Γράφει ο Λέανδρος Μπόλαρης:
«Η προηγούμενη Συνθήκη ανάμεσα στους νικητές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με την Οθωμανική Αυτοκρατορία (που ανήκε στους ηττημένους), δηλαδή η Συνθήκη των Σεβρών το 1920, είχε γίνει κουρελόχαρτο. Ήταν μια συνθήκη διαμελισμού και μοιράσματος της Αυτοκρατορίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Για την ελληνική αστική τάξη υποτίθεται ότι εξασφάλιζε την «Ελλάδα των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» όπως έλεγε ο Βενιζέλος. Αυτός ο «εθνικός θρίαμβος» πνίγηκε στο αίμα και τις φλόγες της Μικρασιατικής Καταστροφής το 1922. Ο Λόρδος Κέρζον, υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας στις αρχές Οκτώβρη του 1923 εξήγησε στις αντιπροσωπείες της Αυτοκρατορικής Διάσκεψης στο Λονδίνο τη διαφορά με τις άλλες συνθήκες που είχαν ακολουθήσει το τέλος του πολέμου. Αυτό που γινόταν στις προηγούμενες ήταν: «υπαγόρευση υπό την απειλή της ξιφολόγχης. Ο ηττημένος εχθρός γινόταν δεκτός μόνο για να ακούσει την ποινή του… Η Λωζάνη διέφερε. Μέχρι τώρα υπαγορεύαμε τις συνθήκες ειρήνης. Τώρα διαπραγματευτήκαμε μία με ένα εχθρό που διαθέτει στρατό». Έτσι οι Σύμμαχοι αναγκαστήκανε να αναγνωρίσουνε τη νέα Δημοκρατία της Τουρκίας, απέσυραν τις τελευταίες μονάδες που συνέχιζαν να κατέχουν την Κωνσταντινούπολη, να εγκαταλείψουν το αποικιοκρατικό καθεστώς των «διομολογήσεων» Επίσης, αναγνώρισαν την κυριαρχία της Τουρκίας στα Στενά, εξασφαλίζοντας όμως την ελευθερία διέλευσης για τα εμπορικά και πολεμικά πλοία τους. Όμως, ο Κέρζον θεωρούσε ότι ο απολογισμός ήταν θετικός για τη Βρετανία και τους άλλους ιμπεριαλιστές. Η Συνθήκη της Λωζάνης επισημοποιούσε τα σύνορα του νέου τουρκικού κράτους και κατ’ επέκταση ολόκληρης της Μέσης Ανατολής. Κι αυτά τα σύνορα ήταν αποτέλεσμα της κυνικής μοιρασιάς που είχαν κάνει η Βρετανία και η Γαλλία από την εποχή του πολέμου, με τη μυστική Συμφωνία Σάικς-Πικό…».7
Η Συνθήκη «επισημοποιεί», ως οριστικά, τα σύνορα στην περιοχή, όπως είχαν προκύψει από τους προηγούμενους πολέμους, καθορίζει ένα καθεστώς «ελεύθερης» διεθνούς ναυσιπλοΐας στα Στενά και στο Αιγαίο (αυτό ήταν, άλλωστε, και το ζητούμενο από τη σκοπιά των Μεγάλων Δυνάμεων), δίνει στην Ελλάδα και στην Τουρκία χωρικά ύδατα εύρους 3 ναυτικών μιλίων (νμ) και τη συντριπτική πλειοψηφία των νησιών του Αιγαίου (αναφέρονται ονομαστικά) στην ελληνική κυριαρχία και απαγορεύει τη στρατιωτικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου (με ονομαστική αναφορά σε Λήμνο, Σάμο, Χίο, Λέσβο, Ικαρία και Σαμοθράκη).
Η Λωζάνη εγκαινίασε μία περίοδο «ηρεμίας» των δύο χωρών με την υπογραφή, το 1930, του «Σύμφωνο Φιλίας - Ουδετερότητας - Διαιτησίας" και του Πρωτόκολλο για τον «περιορισμού των πολεμικών δαπανών». Το 1936, η Ελλάδα επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα στα 6 νμ που έγινε «σιωπηρά αποδεκτό» από την Τουρκία, ενώ, το 1947, με τη «Συνθήκη Ειρήνης του Παρισιού», η Ιταλία της παραχώρησε τα Δωδεκάνησα (η Συνθήκη τα αναφέρει ονομαστικά). Δεν αναφέρεται το Καστελόριζο (που είχε, νωρίτερα, παραχωρηθεί από την Τουρκία στην Ιταλία) αλλά η Ελλάδα το προσέθεσε «στην πράξη» χωρίς, τότε, αντιρρήσεις από την Τουρκία. Επιπλέον, η Ελλάδα, δίπλα στην ονομαστική λίστα των κατοικημένων νησιών πρόσθεσε και την φράση: «όπως και των εξ αυτών εξαρτημένων νησίδων».8
Το 1952, και οι δύο χώρες γίνονται, ταυτόχρονα, μέλη του ΝΑΤΟ και συγκροτούν τη ΝΑ πτέρυγα του. Το 1964, η Τουρκία επεκτείνει, και αυτή, τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο στα 6 νμ αλλά, όχι στη θαλάσσια περιοχή των Δωδεκανήσων, ύστερα από αντίδραση της Ελλάδας.
Η κοινή ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν σήμανε το τέλος του ανταγωνισμού. Η κόντρα για τον έλεγχο της Κύπρου, του «αβύθιστου αεροπλανοφόρου» απέναντι από τις ακτές της Μέσης Ανατολής, έφερε τις εθνοκαθάρσεις, το πραξικόπημα του Ιωαννίδη κατά του Μακάριου και έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο στο νησί το 1974. Ένας γενικευμένος ελληνοτουρκικός πόλεμος αποφεύχθηκε, εκείνη τη στιγμή, μόνο εξαιτίας της αντιπολεμικής στάσης της νεολαίας απέναντι στην επιστράτευση που έκανε ξεκάθαρο στα χουντικά επιτελεία ότι το μίσος απέναντι στο καθεστώς ήταν τόσο έντονο, που θα το έκανε ανίκανο να καθοδηγήσει έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο.9
Μετά το 1974, ο ανταγωνισμός μπαίνει σε νέα περίοδο. Σε όλο το υπόλοιπο του 20ου αιώνα, το βασικό πεδίο αντιπαράθεσης γίνεται ο «έλεγχος του Αιγαίου». Είναι μία περίοδος με πραγματικές απειλές πολέμων («Βυθίσατε το Χόρα!» το 1976, Πίρι Ρέις το 1987, Ίμια το 1996), διπλωματία, μεγαλύτερη πρόσδεση με τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική», γιγαντιαία εξοπλιστικά προγράμματα, ξεφύτρωμα όλο και περισσότερων αμερικάνικων και ΝΑΤΟικών βάσεων.
Όλες οι τότε κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ κινήθηκαν (σε καθεστώς «εθνικής ενότητας» και από την κοινοβουλευτική αριστερά) στη κατεύθυνση της σταδιακής τροποποίησης του καθεστώτος στο Αιγαίο, προς την ενίσχυση, «δια των τετελεσμένων» (και κατά παράβαση κάθε προηγούμενης διεθνούς Συνθήκης ή Συμφωνίας) της ελληνικής κυριαρχίας. Στρατικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου με εξόφθαλμη παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάνης, επιμονή στην καθιέρωση εθνικού εναέριου χώρου στα 10 ναυτικά μίλια με την παγκόσμια πρωτοτυπία χώρας που διεκδικεί κυριαρχία σε εναέριο χώρο κατά πολύ μεγαλύτερο των χωρικών υδάτων της, εφεύρεση του όρου «δυνητική υφαλοκρηπίδα», ώστε να θεωρείται χώρος εθνικής κυριαρχίας, πριν και χωρίς να έχει οριοθετηθεί υφαλοκρηπίδα, δήλωση ως, δήθεν, «αυτονόητο δικαίωμα» μελλοντικής επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 νμ, «ελληνοποίηση» βραχονησίδων και βράχων στο Αιγαίο (που είτε δεν αναφερόταν στη Συνθήκη της Λωζάνης είτε ήταν στο καθεστώς των «εξαρτημένων νησίδων» στη Συνθήκη του Παρισιού) με ένταξη τους στο διεθνές καθεστώς που καθορίζει τα νησιά.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις του Σημίτη, του Καραμανλή και του Γ. Παπανδρέου στηρίζουν την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ και επιδιώκουν ανταλλάγματα μέσα από τις διαπραγματεύσεις. Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ είναι το μεγάλο κέρδος της ελληνικής διπλωματίας εκείνο το διάστημα καθώς ενισχύει τον ισχυρισμό ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά ασκεί τα κυριαρχικά δικαιώματα μιας κυβέρνησης όλου του νησιού.
Μαζί με το Αιγαίο, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο ανταγωνισμός μεταφέρθηκε, πιο σκληρός και επικίνδυνος, και για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Δύο ήταν οι κύριοι παράγοντες. Η γεωστρατηγική σημασία της περιοχής, και τα δυνητικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων στο βυθό της. Ο έλεγχος των φυσικών πόρων και της γεωστρατηγικής σημασίας της Ανατολικής Μεσογείου σε συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο είναι μια νέα «Μεγάλη Ιδέα» που αναπτύχθηκε μέσα στον 21ο αιώνα. Οι «παραδοσιακές» αντιθέσεις σχετικά µε το εύρος των χωρικών υδάτων και την υφαλοκρηπίδα, οδηγήθηκαν στο απόγειο µέσω των διεκδικήσεων για όλο και μεγαλύτερες Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) και τη υπεροχή στην Ανατολική Μεσόγειο.10
Ο ανταγωνισμός σήμερα
Ο Μητσοτάκης δηλώνει ότι η Ελλάδα είναι με την «σωστή πλευρά της ιστορίας» και ότι «η διεθνής θέση της χώρας είναι σήμερα πιο ισχυρή από ποτέ». Στη πραγματικότητα, η κυβέρνηση της ΝΔ τα «δίνει όλα» σε ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ, Ισραήλ, «βάφει τα χέρια της με αίμα» με στόχο να «κερδίσει» τη μεγαλύτερη υποστήριξη τους (και) στον ανταγωνισμό της με τη Τουρκία.
Η ενθουσιώδης ολόπλευρη και πολυεπίπεδη ένταξη της Ελλάδας στο πλευρό του Ισραήλ που μακελεύει τους Παλαιστίνιους και τη Μέση Ανατολή, η μετατροπή του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης σε «πύλη» του ΝΑΤΟ προς τη Μαύρη Θάλασσα και την Ουκρανία (παρακάμπτοντας τα Στενά του Βοσπόρου), η αύξηση και η αναβάθμιση των αμερικάνικων και ΝΑΤΟικών βάσεων και κυρίως της Σούδας (που πήρε τις «επιχειρησιακές αρμοδιότητες» της βάσης του Ιντσιρλίκ στη Τουρκία), τα θηριώδη εξοπλιστικά προγράμματα (F35, ελικόπτερα Romeo, πυραυλικά συστήµατα Spike, φρεγάτες Μπελαρά και τόσα άλλα), που μόνο «αμυντικά» δεν είναι, οι συμφωνίες με αμερικάνικες και ευρωπαϊκές πολυεθνικές πετρελαίου (Chevron, Total, Eni, Exxon) για εξορύξεις στις (αυθαίρετες) ελληνικές ΑΟΖ στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο, οι πρόσφατες συμφωνίες με την Ινδία του Μόντι, έχουν, πράγματι, «αναβαθμίσει» την ελληνική πλευρά.
Όμως, ο ανταγωνισμός έχει δύο παίκτες. Η Τουρκία είναι επίσης αναβαθμισμένη, με ανεβασμένη οικονομία και αυξημένο στρατό, με στρατηγική γεωγραφική θέση και με τις δικές της συμμαχίες. Είναι, π.χ, μαζί με την «σύμμαχο μας» Αίγυπτο, μέλος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας D-8 (μαζί με το Ιράν, Πακιστάν, Ινδονησία, Μαλαισία, Νιγηρία, Μπαγκλαντές). Στις μελέτες για την πόντιση του υποβρύχιου καλωδίου σύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας (GSI), η Τουρκία αντέδρασε. Έβγαλε πολεμικά πλοία στα διεθνή ύδατα νότια της Κάσου και δέσμευσε µε Navtex τις περιοχές των ερευνών. Η ανάδοχος εταιρεία υποχώρησε και το ιταλικό ερευνητικό πλοίο διατάχθηκε να γυρίσει στη βάση του. Ο ρόλος της και στη Λιβύη και στη Συρία είναι κρίσιμος παράγοντας. «Στην Ανατολική Μεσόγειο το κλίμα άλλαξε υπέρ της Τουρκίας… πρέπει να υπογράψουμε συμφωνία ΑΟΖ με τη Συρία. Θα αλλάξει τα δεδομένα», γράφει, ο Αϊντίν Χασάν στη Milliyet. Παράλληλα, άλλα τουρκικά δημοσιεύματα (Anadolu, Milliyet) μιλούν για το σχέδιο ενός αγωγού φυσικού αερίου που θα ξεκινά από το Κατάρ και θα μεταφέρει ενέργεια στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη μέσω Συρίας.11 Αν μετά το τουρκολιβυκό μνημόνιο ακολουθήσει και ένα αντίστοιχο τουρκοσυριακό, κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι θα ακολουθήσει στην Ανατολική Μεσόγειο.
Διεθνές Δίκαιο
Οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ενώ από τη μία «τροφοδοτούν» τον ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό, από την άλλη πιέζουν για «μοιρασιά» και αυτό ρίχνει και άλλο λάδι στη φωτιά. Ελλάδα και Τουρκία γνωρίζουν ότι κάθε «μοιρασιά» (Συμφωνία) θα κριθεί όχι από το «Διεθνές Δίκαιο» αλλά από την ισχύ των όπλων και των «τετελεσμένων».
Όλες οι ελληνικές (και τούρκικες) κυβερνήσεις μιλάνε «στο όνομα του «Διεθνούς Δικαίου» αλλά καμία δεν πήγε στη Χάγη. Το αντίθετο. Το Δεκέμβρη του 2014, με δήλωση προς το Δικαστήριο της Χάγης (που υπέγραψε εκ μέρους της κυβέρνησης Σαμαρά ο Βενιζέλος) υπογράμμισε ότι δεν αναγνωρίζει καμιά αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου επί θεμάτων που αφορούν τη στρατιωτικοποίηση των νησιών, ζητήματα κυριαρχίας επί εδάφους (νησιά, βραχονησίδες), ζητήματα κυριαρχίας στον εναέριο χώρο. Γι' αυτό Μητσοτάκης και Γεραπετρίτης δηλώνουν ότι στο ενδεχόμενο προσφυγής στη Χάγη θα συζητήσουν μόνο τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών οικονομικής εκμετάλλευσης (υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ).
Το «Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας» είναι το αποτέλεσμα «ρυθμίσεων» ανάμεσα στα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κράτη.12 Προσδιορίζει τα «απώτατα όρια» των κυριαρχικών δικαιωμάτων στη θάλασσα, όταν η γεωγραφία το επιτρέπει, ενώ οδηγεί στην «υποχρέωση για διμερείς συμφωνίες και διεθνή αναγνώρισή τους», όταν η γεωγραφία δεν το επιτρέπει και δημιουργούνται προϋποθέσεις τοπικής σύγκρουσης. Δηλαδή, ο καθορισμός των θαλάσσιων ζωνών κρίνονται από το συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των αντιτιθέμενων κρατών.
Η «Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι», Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών που υπογράφτηκε το 1982, για το «Δίκαιο της Θάλασσας»,13 αναφέρει: «Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας. Το εύρος αυτό δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 12 νμ, μετρούμενα από γραμμές βάσεως καθοριζόμενες σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση»... «Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, μεταξύ χωρών με έναντι ή προσκείμενες ακτές, πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας τους,… προκειμένου να επιτευχθεί μια δίκαιη λύση. Ακριβώς τα ίδια κριτήρια τίθενται και για την οριοθέτηση των ΑΟΖ».
Στην Ελλάδα, τα χωρικά ύδατα, στο Αιγαίο, είναι διεθνώς αναγνωρισμένα στο εύρος των 6 νμ. Η θέση για μονομερή «ανακήρυξη» των 12 νμ στο Αιγαίο είναι μία πολεμοκάπηλη κραυγή που θα μετατρέψει το Αιγαίο σε «ελληνική λίμνη» γιατί το 71% (από το σημερινό 43%) των υδάτων θα «περάσουν» στην ελληνική κυριαρχία και μέσω της «ενοποίησης» του συμπλέγματος Κυκλάδων και Δωδεκανήσων «κλείνει» κάθε «διάδρομο» ελεύθερης ναυσιπλοΐας.
Η ελληνική «ανάγνωση» της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας για το Αιγαίο, είναι ότι η «μέση γραμμή αποστάσεως» πρέπει να υπολογιστεί μεταξύ της ανατολικότερης ακτής των ελληνικών νησιών και της τουρκικής ηπειρωτικής ακτογραμμής. Στα ελληνικά νησιά πρέπει να αναγνωριστεί «πλήρης επήρεια» στον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών. Στα νοτιοανατολικά, το σημείο στήριξης για τον καθορισμό της ελληνικής κυριαρχίας πρέπει να είναι η (ακατοίκητη) νησίδα Στρογγύλη (5 νμ ΝΑ του Καστελόριζου και 3,3 νμ δυτικά των τουρκικών ακτών), με στόχο η ελληνική ΑΟΖ να «εφάπτεται» με την ΑΟΖ της Κύπρου.
Η τουρκική «ανάγνωση» είναι ότι ο καθορισμός υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ πρέπει να καθοριστεί από τη «μέση γραμμή αποστάσεως» μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο χωρών, ότι στα νησιά πρέπει να αναγνωριστεί «μερική επήρεια», μεταφέροντας τη μέση γραμμή ανατολικότερα και ορίζοντας «διαδρόμους» επικοινωνίας των νησιών με την ελληνική ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα. Η Στρογγύλη δεν δικαιούται ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα με στόχο να κατοχυρώσει ένα δικό της «διάδρομο» νότια του Καστελόριζου, που θα διακόπτει την επικοινωνία ελληνικής και κυπριακής ΑΟΖ.
Ποια πλευρά «διαβάζει» σωστά τη Σύμβαση; Καμία. Η Σύμβαση προτρέπει σε «συγκεκριμένο καθορισμό των ζωνών που δικαιούνται τα νησιά, ώστε να τηρείται η αρχή της δίκαιης κατανομής». Το κριτήριο αυτό έχει οδηγήσει σε αποφάσεις, του Διεθνούς Δικαστηρίου, που αναγνώρισαν είτε πλήρη επήρεια κάποιων νησιών, είτε μερική, είτε μηδενική και ανάλογα με τη θέση, το μέγεθος και τη σύγκρισή τους με το μέγεθος των ηπειρωτικών ακτών της αντιτιθέμενης χώρας. Αυτά τα «δεδικασμένα» έχουν σημασία γιατί συγκροτούν ένα «πλαίσιο αναφοράς» που οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν θέλουν να το παραβιάζουν, προς όφελος κάποιας χώρας, γιατί κινδυνεύουν να το βρουν μπροστά τους κάπου άλλου. Γι' αυτό και οι έλληνες «ειδικοί» επί του «Διεθνούς Δικαίου» δηλώνουν ότι δεν είναι εφικτή καμιά «αποκλειστική» ελληνική εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς τη συμμετοχή της Τουρκίας.14 Αυτό οδηγεί στην επιβολή «τετελεσμένων δια των μονομερών ενεργειών», ελπίζοντας ότι αυτά θα «κατοχυρωθούν» σε μία νέα Συνθήκη που θα αντικαταστήσει αυτή της (ξεπερασμένης, όπως πολλοί έχουν αρχίσει να λένε) Λωζάνης. Αλλά αν η Συνθήκη της Λωζάνης είχε «πίσω» της έναν αιματοβαμμένο 10ετή πόλεμο, μία νέα «Λωζάνη» θα είναι πολύ πιο φρικιαστική για τους λαούς της περιοχής.
Όχι εθνικιστική πλειοδοσία
Προς τα εκεί σπρώχνει και η πολεμοκάπηλη, εθνικιστική κριτική Σαμαρά - Καραμανλή. Οι κατηγορίες προς την κυβέρνηση Μητσοτάκη, για «ενδοτισμό» και «υποχωρήσεις», πέρα από γελοίες, είναι χοντρά επικίνδυνες. Εκφράζουν αυτό το κομμάτι της ακροδεξιάς (μέσα και έξω από τη ΝΔ) που ακόμα και η «διπλωματία των τετελεσμένων» θεωρείται «λίγη και αργή» και έχουν ονειρώξεις για κλιμάκωση της σύγκρουσης με την Τουρκία.
Η Αριστερά δεν έχει κανένα λόγο να υιοθετεί τις «ανησυχίες» των Καραμανλή – Σαμαρά, απαιτώντας «σκληρή στάση» απέναντι στην Τουρκία. Σε μια τέτοια χρονική στιγμή, οι ηγεσίες των κομμάτων της Αριστεράς πρέπει να σηκώσουν τη αντιπολεμική σημαία της διεθνιστικής αλληλεγγύης κόντρα στους σχεδιασμούς των ιμπεριαλιστών αλλά και της ελληνικής άρχουσας τάξης και όχι το λάβαρο της πατριωτικής πλειοδοσίας.
Η κατάντια του ΣΥΡΙΖΑ που έφτασε να ψηφίζει, ακόμα μια φορά, τις λεγόμενες «αμυντικές» δαπάνες του προϋπολογισμού δείχνει που μπορεί να καταλήξει αυτού του τύπου η αντιπολίτευση. Η πρόταση Τσίπρα για μονομερή ανακήρυξη των 12 νμ στο Αιγαίο τον «ταυτίζει» με τους Σαμαροκαραμανλήδες.
Προβληματική είναι και η στάση του ΚΚΕ. Αν και το «ιδεολογικό πλαίσιο» που εντάσσει τον ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό έχει τα τελευταία χρόνια αλλάξει και αναγνωρίζει, σωστά, ότι τα υποκείμενα του ανταγωνισμού είναι «οι αστικές τάξεις της Ελλάδας και της Τουρκίας», αν και αναφέρεται στον «Ιμπεριαλισμό» του Λένιν, όταν πάει στα «συγκεκριμένα» εξακολουθεί να έχει μία «πατριωτική» γραμμή πλειοδοσίας που «ανησυχεί για τη στάση της κυβέρνησης απέναντι στις προκλήσεις της Τουρκίας». Για το ΚΚΕ, η Τουρκία είναι μονίμως η επιτιθέμενη και όλες οι επιδιώξεις της Ελλάδας «εδράζονται στο Διεθνές Δίκαιο» και αποτελούν «κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας» που η εργατική τάξη οφείλει να αγωνιστεί για να τα υπερασπίσει, γιατί θα τα χρειαστεί αύριο, όταν θα χτίζει το σοσιαλισμό.15 Ο Κουτσούμπας καλεί «τον κάθε πατριώτη… να αγωνιστεί μαζί με το ΚΚΕ… για την υπεράσπιση των συνόρων, την ακεραιότητα της χώρας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της».16
Για την Αριστερά, το στρατηγικό υπόβαθρο για την ανάλυση και την αντιμετώπιση του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού πρέπει να είναι η θέση του Λένιν στο βιβλίο του: «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού».
Για τον Λένιν, ο σύγχρονος ιμπεριαλισμός προέκυψε λόγω της καπιταλιστικής ανάπτυξης στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Λένιν καταλάβαινε ότι ο καπιταλισμός αναπτύσσεται άνισα, ο ανταγωνισμός είναι ενσωματωμένος στο εσωτερικό του και αποτελεί «μια σύμφυτη τάση όλων των χωρών που φτάνουν στο ιμπεριαλιστικό, στο ανώτατο ιστορικά στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού». Ο Λένιν ξεκαθαρίζει ότι ο ιμπεριαλισμός δεν είναι απλώς μια περίπτωση «επιβολής» των πλουσιότερων και ισχυρότερων χωρών προς τις φτωχότερες αλλά ένα παγκόσμιο, δυναμικό και ιεραρχικό σύστημα ανταγωνιστικών κρατών. Μία «ιμπεριαλιστική αλυσίδα».
Σήμερα, στην κορυφή είναι οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που μάχονται για τον παγκόσμιο έλεγχο (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Βρετανία, Γερμανία) και ο ρόλος τους παραμένει καθοριστικός για κάθε γωνιά του πλανήτη. Πιο κάτω υπάρχουν οι περιφερειακές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (οι υπο-ιμπεριαλισμοί), όπως είναι η Ελλάδα και η Τουρκία, που ανταγωνίζονται μεταξύ τους και διεκδικούν ηγεμονικούς ρόλους στις περιοχές τους, στο χώρο που τους «αφήνουν» οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Στην ανάλυση του Λένιν, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι είναι «φύσει» άδικοι και αντιδραστικοί ανεξάρτητα του ποιος είναι, συγκυριακά, ο επιτιθέμενος και ποιος ο αμυνόμενος.
Στα τέλη του 2019, οι οργανώσεις της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο έβγαλαν μια κοινή διακήρυξη στην οποία τόνιζαν: «Οι εργάτες στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο δεν έχουν τίποτε να κερδίσουν από τη νέα κλιμάκωση της διαμάχης στη Μεσόγειο για τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ). Αντίθετα, έχουν πολλά να χάσουν αν η διαμάχη εξελιχθεί σε στρατιωτική αναμέτρηση. Οι υποσχέσεις που μοιράζουν οι άρχουσες τάξεις ότι οι έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα φέρουν ευημερία είναι ψεύτικες. Το μόνο που φέρνουν είναι υπερκέρδη για τις πολυεθνικές της ενέργειας όπως οι Exxon, Total και ENI, ενώ χειροτερεύουν την επίδραση των ορυκτών καυσίμων στην κλιματική αλλαγή και οξύνουν τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές και τις τοπικές δυνάμεις της περιοχής. Αυτοί οι ανταγωνισμοί είναι αντιδραστικοί από όλες τις πλευρές… Μια δίκαιη λύση δεν πρόκειται να έρθει μέσα από μεσολάβηση του ΝΑΤΟ, της ΕΕ ή του ΟΗΕ. Αυτοί οι διεθνείς οργανισμοί δεν είναι “ανεξάρτητοι μεσολαβητές” υπέρ της ειρήνης και της δικαιοσύνης, είναι φορείς ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων με στρατιωτικά, οικονομικά και διπλωματικά μέσα… Η εναλλακτική λύση απέναντι σε τέτοιες “μεσολαβητικές προσπάθειες” δεν είναι οι πολεμικές προετοιμασίες. Είμαστε αντίθετοι στις απόπειρες κομμάτων της αντιπολίτευσης να υπερκεράσουν τις κυβερνήσεις σε εθνικιστική ρητορική και σε κλιμάκωση των εξοπλισμών. Τέτοιες πολιτικές δημιουργούν ανοίγματα για την ανάπτυξη της ακροδεξιάς και των φασιστών… Η μόνη εγγύηση για ειρήνη και δικαιοσύνη είναι η κλιμάκωση των εργατικών αγώνων.17
Αν και το ενδεχόμενο ενός ελληνοτουρκικού πολέμου θα είναι καταστροφικό και για τις δύο πλευρές, η σημερινή δυναμική και του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, στη Μέση Ανατολή, στην Ουκρανία και στον Ειρηνικό, κάνουν αυτό το ενδεχόμενο ορατό. Γι’ αυτό είναι πρωταρχικό καθήκον για την Αριστερά στην Ελλάδα η αντιπολεμική πάλη. Χρειαζόμαστε μία Αριστερά διεθνιστική που θα λέει ότι οι «εργάτες της Τουρκίας είναι αδέρφια μας» και θα παλεύει τον «εχθρό μέσα στην ίδια μας τη χώρα». Αυτό σημαίνει σύγκρουση με τη «δική μας» αστική τάξη και την κυβέρνηση της ΝΔ. Αν ο Μητσοτάκης μας «πάει» στο πόλεμο, θα πρέπει να βρει απέναντι του αυτό που βρήκε η Χούντα όταν πήγε να κάνει επιστράτευση.
Η αντιπολεμική πάλη ενώνει όλα τα αιτήματα της εργατικής τάξης και της νεολαίας. Δεν πολεμάμε για τα πετρέλαια και τις ΑΟΖ. Τα ορυκτά καύσιμα να μείνουν στο βυθό της θάλασσας. Λεφτά για μισθούς, σχολεία, νοσοκομεία όχι για πολεμικές δαπάνες, έξω το ΝΑΤΟ, να κλείσουν οι βάσεις, να γυρίσουν οι φρεγάτες. Να τσακίσουμε τον αντιδραστικό άξονα της Ελλάδας με το κράτος - τρομοκράτη του Ισραήλ και την Αίγυπτο της χούντας του Σίσι. Λευτεριά στη Παλαιστίνη από τον Ιορδάνη μέχρι τη Μεσόγειο, έξω οι ιμπεριαλιστές από τη Μέση Ανατολή. Σύνορα ανοικτά για τους πρόσφυγες και μετανάστες.
Στη γερμανική έκδοση, το 1920, ο Λένιν έγραφε στο πρόλογο: «Ο ιμπεριαλισμός είναι η παραμονή της κοινωνικής επανάστασης του προλεταριάτου». Αυτή η εκτίμηση επιβεβαιώθηκε σε παγκόσμια κλίμακα. Και σήμερα, όλο και περισσότερος κόσμος καταλαβαίνει την ανάγκη να συγκρουστούμε με το ίδιο το σύστημα. Αλλά η «κοινωνική επανάσταση του προλεταριάτου» δεν θα προκύψει αυτόματα. Ούτε στη Ρωσία του Λένιν προέκυψε. Χρειάστηκε η πρωτοπόρα δράση ενός επαναστατικού κόμματος, των μπολσεβίκων.
Η παραπάνω διακήρυξη τελείωνε ως εξής: «Οι εργάτες στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο έχουν πλούσια παράδοση αγώνων ενάντια στις θυσίες που τους έχει επιβάλει η μακρόσυρτη κρίση του καπιταλισμού. Χτίζοντας τα κινήματα για τις διεκδικήσεις ενάντια στη λιτότητα και την εκμετάλλευση ταυτόχρονα με τα διεθνιστικά αιτήματά μας μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πανίσχυρη δύναμη για ένα καλύτερο μέλλον. Οι οργανώσεις μας δεσμεύονται από την επαναστατική παράδοση ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και υπέρ της πάλης για διεθνή σοσιαλισμό. Καλούμε όλους τους φίλους της ειρήνης να βαδίσουμε μαζί σε αυτή την κοινή προσπάθεια».
Σημειώσεις
[1]: https://www.kathimerini.gr/politics/563531386/minyma-gia-to-kalodio
[2]: https://www.kathimerini.gr/politics/563681989/stadiaki-efarmogi-toy-mnimonioy-toyrkias-livyis
[3]: https://www.kathimerini.gr/politics/563681344/minyma-mitsotaki-apo-ti-chagi-gia-to-metanasteytiko-ti-eipe-gia-mesi-anatoli-kai-amyntikes-dapanes
[4]: https://www.kathimerini.gr/politics/563676904/mitsotakis-gia-metanasteytiko-ploia-toy-polemikoy-naytikoy-exo-apo-ta-chorika-ydata-tis-livyis
[5]: https://ergatiki.gr/article.php?id=36845
[6]: «Ελλάδα- Τουρκία - η σύγκρουση των υποϊμπεριαλισμών - Ενάντια στους “άξονες” και την απειλή του πολέμου, Συλλογικό, εκδόσεις «Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο».
[7]: https://ergatiki.gr/article.php?id=28488&issue=1605
[8}: https://www.rodiaki.gr/article/471950/10-febroyarioy-1947-ta-dwdekanhsa-ginontai-ellhnika
[9]: https://ergatiki.gr/article.php?id=35479
[10]: https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1210#gsc.tab=0
[11]: https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/563380165/toyrkoi-analytes-theloyn-symfonia-aoz-me-ti-syria-sta-protypa-toy-toyrkolivykoy-mnimonioy
[12]: https://ergatiki.gr/article.php?id=22445&issue=1426&fbclid=IwAR2EykMQR4d4ZywJAsaVxUgbPwmcWdt3_lJ2e3BH5SbfK2v5qmE14LyjE14
[13]: https://www.isalos.net/knowledge/naftiko-dikaio/diethnes-unclos
[14]: https://www.kathimerini.gr/politics/1066006/christos-rozakis-einai-i-chagi-mia-diexodos-i-mia-oytopia
[15]: https://www.rizospastis.gr/story.do?id=10813540
[16]: https://www.ertnews.gr/eidiseis/ellada/politiki/live-i-omilia-tou-d-koutsoumpa-sto-festival-kne-odigiti-20240913
[17]: http://ergatiki.gr/article.php?id=21503&issue=1403